اعتیاد

بیماری اعتیاد که به دلایل مختلف زیستی، روانی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی پدید می‌آید، عادتی است بیمارگونه فراتر از عادات دیگر که زندگی فرد بیمار و خانواده او را دچار دگرگونی می‌نماید. در این شرایط فرد نمی‌تواند میزان یا دفعات یک ماده مصرفی را کنترل کند، چراکه ساختارهای مغزی او درگیر اعتیاد می‌شوند. وابستگی ایجاد شده در اثر مصرف مواد، گاهی آنقدر سریع و شدید اتفاق می‌افتد که فرد با یکبار مصرف دچار اعتیاد می‌گردد. در موضوع این بیماری موارد و دلایلی که سبب مصرف یا سوءمصرف می‌گردند ممکن است فراتر از مواد مخدر باشند و مواد متفاوت دیگری را نیز شامل شوند. این مواد که براساس اثر اولیه‌ای که بر مغز بیمار می‌گذارد به انواع مخدرها، مسکن‌ها، داروهای توهم‌زا و نیروزا تقسیم‌بندی می‌شوند.

در این مطلب قصد داریم درخصوص بیماری اعتیاد، شناسایی آن و راه‌حل‌های حمایت‌کننده یک فرد معتاد اطلاعات مفیدی در اختیار شما قرار دهیم، پس تا پایان همراه ما باشید.

بیماری اعتیاد چیست و در بطن روان این بیماران چه می‌گذرد؟

اعتیاد نوعی بیماری مزمن پیشرونده و کشنده است که به مرور زمان تشدید می‌یابد و درصورت عدم انجام درمان به‌موقع عواقبی مانند مرگ و زوال را به‌دنبال دارد. این بیماری چند بعدی علاوه‌بر جسم، ذهن، عملکرد، رفتار، حالات معنوی و جنبه عاطفی رفتار بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد و قوای فکری و عقلانی او را به تباهی می‌کشاند. بیماری اعتیاد که یک بیماری زیست‌شناختی، روانشناختی و اجتماعی شناخته شده است به دلایل گوناگون و مصرف مواد مختلفی ایجاد می‌گردد. انواع قرص‌های روان‌گردان، مشروبات الکلی، دخانیات، مواد مخدر، قرص‌های توهم‌زا و… ازجمله عوامل ایجاد اعتیاد جسمی به‌حساب می‌آیند. عوامل متعدد فردی، محیطی و اجتماعی وجود دارد که فرد بیمار را به سمت مصرف این مواد هدایت می‌کنند و مشکلات عمیق و چالش‌های بی‌شماری برای او و اطرافیانش ایجاد می‌کنند.

با یک نگاه کلی به تمام جوامع بشری مشخص می‌گردد، مصرف مواد مخدر و دیگر مواد اعتیادآور در تمام گروه‌های تحصیلی، اجتماعی و اقتصادی دیده می‌شود و حتی ممکن است افراد از سنین نوجوانی و جوانی درگیر آن‌ها شوند. متأسفانه یا خوشبختانه این بیماری هیچگاه پوشیده و مخفی باقی نمی‌ماند و در مواردی که مصرف به حد بالا می‌رسد کاملاً واضح و روشن می‌گردد. درنهایت تأثیری که این بیماری بر افراد می‌گذارد این است که مشکلات آنان را روزبه‌روز افزایش می‌دهد، منابع حمایتی و اقتصادی را ازبین می‌برد و توان فرد بیمار را از انجام فعالیت‌ها و کارهای فردی و اجتماعی کاهش می‌دهد. رفتار و حالات فرد معتاد به مرور زمان به صورتی می‌شود که دیگران تصور می‌کنند او فقیر یا بی‌سواد است و این مسئله بیمار را به شدت آزار می‌دهد.

معیارهای دی اس ام جهت شناسایی اختلالات استفاده از مواد

اعتیاد یک بیماری پیچیده است، به‌عنوان یک شکست یا انتخاب شخصی به‌شمار نمی‌آید و در گروه بیماری‌هایی قرار می‌گیرد که بر مغز تأثیر می‌گذارد. قرن‌ها است محققان و پژوهش‌گران برای درک عمیق‌تر این بیماری و نحوه عملکرد آن مشغول به تحقیق و مطالعه هستند و اختلالات مصرف مواد اعتیادآور را مورد بررسی قرار داده‌اند. به‌طورکلی معیار DSM جهت شناسایی اختلالات ناشی از مصرف مواد اعتیادآور در ۱۱ معیار یا فاکتور مختلف قرار می‌گیرند که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم. به‌طورکلی این ۱۱ معیار براساس دی اس ام، در چهار دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند که شامل وابستگی فیزیکی، بروز اختلال در کنترل، بروز مشکلات اجتماعی و استفاده پرخطر از مواد اعتیادآور می‌شود.

علاقمندان و اساتید گرامی جهت انجام مطالعه عمیق‌تر و کسب اطلاعات دقیق‌تر درخصوص بیماری اعتیاد و پیامدهای ناشی از آن می‌توانند «ابر پکیج الماس» تهیه شده توسط بنیاد روانکال را تهیه و مطالعه نمایند. این پکیج هم‌اکنون در وب‌سایت این مجموعه در دسترس قرار دارد. ۱۱ معیار شناسایی اختلالات ناشی از مصرف مواد عبارتند از:

• داشتن هوس و اشتیاق بالا جهت مصرف مواد اعتیادآور
• ترک نمودن فعالیت‌های اجتماعی، شغلی و تفریحی به دلیل مصرف مواد
• صرف کردن فرصت زیاد برای تهیه و استفاده از مواد اعتیادآور
• افت عملکردی در منزل، محل کار یا محل تحصیل به دلیل مصرف مواد روان‌گردان یا مواد اعتیادآور
• استفاده بیش‌از اندازه و متوالی از مواد، به‌صورتی که بیمار در معرض خطر قرار می‌گیرد.  
• نیاز به مصرف بیشتر مواد به دلیل رسیدن به اثر مورد نظر و ایجاد حالت مطلوب
• مصرف بیش‌از اندازه مواد اعتیادآور برای طولانی مدت و بیشتر از آنچه بیمار درنظر داشته باشد.
• ادامه مصرف مواد در زمان بروز مشکل جسمی یا روانی که بیمار می‌داند دراثر مصرف مواد اعتیادآور ایجاد شده است.
• ادامه دادن به مصرف حتی در زمانی که بیمار می‌داند روابط خانوادگی و اجتماعی او با مشکل مواجه شده است.
• ایجاد علائم ترک که با استفاده بیشتر مواد قابل تسکین می‌گردد.
• عدم موفقیت بیمار در کاهش یا قطع مواد.

نشانه شناسی عمومی بیماری اعتیاد در بطن فرهنگ عامه جامعه

به‌طورکلی همه افراد در جامعه تصور می‌کنند تنها افرادی که مواد مخدر مصرف می‌کنند در دسته بیماران معتاد قرار می‌گیرند، درصورتی که اعتیاد نه‌تنها ازطریق مواد مخدر بلکه ازطریق برخی داروها و مواد دیگری نیز رخ می‌دهد. درحقیقت محرک‌ها و مواد گوناگونی مانند کافئین، حشیش، مواد افیونی، مواد توهم‌زا، الکل، تنباکو، مواد استنشاقی، مواد آرام‌بخش، داروهای خواب‌آور یا ضداضطراب، محرک‌هایی مانند آمفیتامین، کوکائین و … در ایجاد بیماری اعتیاد نقش دارند. همچنین باتوجه به تعریف این بیماری، هرگونه عادت، خوگرفتن یا وابستگی شدید به اموری مانند قمار، اینترنت، بازی، شهوت‌رانی و… نوعی اعتیاد به‌حساب می‌آید.

بنابراین برای شناسایی افراد معتاد در بطن جامعه لازم است در قدم نخست، دید گسترده و عمیقی نسبت به این بیماری و مبتلایان به آن پیدا کنیم. لزوماً افراد معتاد فقط کارتن‌ خواب یا بی‌خانمان با لباس‌های نامتعارف نیستند که برای تهیه مواد مشغول به تکدی‌گری یا فعالیت‌های مشابه می‌شوند. بلکه ممکن است افرادی به ظاهر سالم باشند که به رفتارها و موادی خاص اعتیاد داشته باشند و در جامعه به راحتی درحال گذران امور خود هستند. پس بهتر است با مطالعه عمیق درخصوص این بیماری دیدی بهتری درخصوص بیماران و مبتلایان به این نوع اختلال کسب کنیم.

انواع بیماری اعتیاد  

به‌طورکلی اعتیاد در دو دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌گردد که در این قسمت قصد داریم به بررسی ابعاد و جنبه‌های مختلف آن بپردازیم. قبل از بررسی انواع این بیماری لازم است «پکیج آموزش علمی ۱۰ متد درمان از ۲۰ درمانگر برتر» را به شما روانشناسان و اساتید ارجمند معرفی نماییم. در این پکیج شما می‌توانید مباحث و موضوعات مهمی مانند «جلسه مصاحبه با موضوع اعتیاد»، «جلسه مصاحبه با موضوع اعتیاد به الکل»، «مشاوره با درمانجو مبتلا به اعتیاد و شخصیت مرزی با تکنیک‌های قفل‌گشایی ناخودآگاه» و «اجرای تکنیک‌های مصاحبه در جلسه درمان با درمانجویانی با مشکل اعتیاد» را مشاهده نمایید. این پکیج هم‌اکنون در وب‌سایت بنیاد روانکال در دسترس همگان قرار دارد.

اعتیاد به انواع مواد مخدر و الکل

متأسفانه در سراسر دنیا انواع مواد مخدر توسط افراد مصرف می‌گردد و این موضوع تبدیل به یک معضل بزرگ اجتماعی برای تمام کشورها شده است. چراکه عوارض اعتیاد به مواد مخدر نه‌تنها مصرف‌کننده را تحت تأثیر قرار می‌دهد بلکه گریبان بخش‌های مختلف جامعه را نیز می‌گیرد. مواد مخدر اعتیادآور شامل الکل، کانابیس (گل)، کوکائین، تریاک، هروئین، کراک، آمفتامین‌ها، باربی توریت‌ها، بنزودیازپام‌ها، ال اس دی، داروهای تجویزی و غیرتجویزی، نیکوتین، ترامادول، مورفین، متادون، بوپرنورفین و… می‌شود، که متأسفانه در ایران از بین آن‌ها تریاک و گل بیشترین مصرف را دارد. همچنین در بین جوانان مصرف الکل نیز بسیار شیوع پیدا نموده است که سبب گردیده است اثرات مخربی بر ذهن و مغز آنان برجای بگذارد.

از دیگر مواد اعتیادآوری که خصوصاً در بین نوجوانان و جوانان بسیار مصرف می‌گردد می‌توان به مصرف قرص‌های ترامادول و ریتالین اشاره کرد. مصرف مواد اعتیادآور با گذشت زمان آسیب‌های فراوانی بر مغز فرد مصرف‌کنند می‌گذارند و سبب می‌گردند او دیگر نتواند توهم و خیال را از واقعیت تشخیص دهد؛ درنتیجه فرد بیمار وارد فاز انکار می‌شود و سعی می‌نماید با منطقی یا روشنفکر جلوه‌دادن خود، دیگران را سرزنش کند و مصرف مواد مخدر را توجیه کند. به‌این ترتیب فرد بیمار با انکار بیماری اعتیاد خود به دیگران دروغ می‌گوید و این موضوع سبب می‌گردد او با حقیقت بیماری خود مواجه نشود و نهایتاً اقدامی برای درمان انجام ندهد. در این شرایط فرد بیمار نمی‌تواند زندگی خود را مدیریت کند و درنتیجه به بیماری‌های دیگر جسمی و روانی مبتلا می‌گردد و روابط اجتماعی، شغلی و عاطفی او دچار چالش می‌گردد.

اعتیاد رفتاری

اعتیاد به انجام رفتاری خاص که در ابتدا احساسی از لذت به همراه دارد، اما درصورت مداومت تبدیل به الگویی در زندگی می‌شود را اعتیاد رفتاری می‌گویند. رفتارهای معتادگونه اثرات زیانبار و مشکلات فراوانی در زندگی فرد بیمار و اطرافیان او ایجاد می‌کند. ازجمله رفتارهای اعتیادگونه می‌توان به پرخوری، اعتیاد شغلی، اعتیاد به عشق، خودآزاری و اعتیاد جنسی اشاره کرد که نه‌تنها به فرد بیمار آسیب می‌رساند بلکه خانواده او را نیز مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد و روابط بین فردی آنان را مختل می‌نماید. اعتیاد رفتاری و اعتیاد به مواد مخدر وجه اشتراکی با یکدیگر دارند و آن این است که هردو این ناهنجاری‌ها اثرات زیانباری برای مغز به‌همراه دارند.

به‌عنوان مثال فرد بیماری که به اعتیاد شغلی دچار می‌شود، «پیشروندگی» را با اضافه‌کاری‌های بیش‌از اندازه و برعهده‌گرفتن مسئولیت‌های بیشتر نشان می‌دهد. این فرد بیمار ممکن است در ظاهر، شخص موفقی به‌نظر برسد اما در ابعاد مختلف زتدگی مانند ورزش، تفریح، سرگرمی، روابط شخصی و خانوادگی دچار چالش می‌شود و زندگی نامتعادلی خواهد داشت. به‌عبارت دیگر این افراد به دلیل داشتن درگیری‌های فکری نمی‌توانند به فعالیت‌های دیگری بپردازند و به مرور زمان دچار افسردگی، کاهش کیفیت زندگی، استرس و کاهش روابط خانوادگی می‌شوند. این مشکلات در بیمارانی که به بازی‌های کامپیوتری، اینترنت و موبایل نیز معتاد هستند مشاهده می‌گردد.

علل شناسی بیماری اعتیاد از منظر تربیتی، فرهنگی و اجتماعی

اعتیاد بیماری پیچیده‌ای است که به دلایل مختلفی فرد را گرفتار و دچار مشکلات فراوان می‌نماید. برخلاف عموم مردم که دلیل ایجاد این بیماری را وابستگی به یک عامل می‌دانند، باید گفت بروز بیماری اعتیاد به عوامل و دلایل مختلفی ازجمله مسائل سیاسی، اجتماعی، زیستی، فرهنگی، خانوادگی و روانی بستگی دارد. بنابراین دلیل مصرف مواد اعتیادآور یا روی آوردن به عادات اشتباه مانند قمار باتوجه به شرایط بیمار متفاوت است، حتی ممکن است در یک فرد بیمار دلیل مصرف یک ماده با علت مصرف ماده‌ای دیگر کاملاً متفاوت باشد. برخی از بیمارانی که به شدت گرفتار این بیماری شده‌اند در ابتدا به دلایل کاملاً معمولی مانند ارضای حس کنجکاوی، فشار اجتماعی، لذت و دلایل پزشکی شروع به مصرف مواد کرده‌اند و با گذشت زمان گرفتار آن شده‌اند.

در ادامه به بررسی برخی علل مصرف مواد اعتیادآور اشاره می‌نماییم که متأسفانه در جوانان بسیار دیده شده است. بهتر است با دانستن این دلایل زمینه را برای داشتن جامعه‌ای سالم و جوانانی پویا آماده کنیم.

• ایجاد آثار لذت‌بخش مانند آرامش، اوج، بی‌قیدی، کاهش درد، خواب خوب، افزایش کارایی در ورزشکاران و… توسط برخی مواد.
• کسب تجربه و کنجکاوی خصوصاً در نوجوانان و جوانان.
• مصرف قرص‌هایی مانند اکس یا سرو مشروبات الکلی در برخی از مهمانی‌ها و شب‌نشینی‌ها.
• از بین بردن فشارهای روانی یا آشفتگی‌های ذهنی مانند کاهش خشم، غلبه بر اضطراب و استرس، رفع خستگی یا افسردگی.
• مقابله و نافرمانی از خانواده یا جریان اجتماعی.
• عدم داشتن عزت‌نفس و رضایت از خود.
• برخورداری از برخی نگرش‌ها و باورهای اعتیادزا مانند لذت‌جویی، حل مسئله، تسکین یا فرار که زمینه را برای مصرف بیشتر مهیا می‌کند.
• داشتن ضعف در مهارت‌های اجتماعی، برقراری رابطه با دیگران، برخورد با دوستی‌های ناسالم و فرار از انزوا و تنهایی.
• داشتن ضعف در مهارت‌های شخصی مانند عدم مهارت تفکر نقادانه، نداشتن رفتار قاطعانه، عدم برقراری ارتباط، عدم توانایی کنترل ترس یا هیجان و…
• مبتلا بودن به بیماری‌های روانی مانند اختلالات اضطرابی، اختلال استرس پس از سانحه یا PTSD و افسردگی که سبب می‌شود فرد برای رهایی از حس ناامیدی و غم و برای به‌دست آوردن شادی به مصرف مواد روی ‌آورد.
• شکست یا عدم موفقیت تحصیلی و دست نیافتن به موقعیت‌ها و اهداف ازپیش تعیین شده که به دلیل نداشتن انگیزه دلیلی برای شروع مصرف مواد مخدر محسوب می‌شوند.
• ایجاد تأثیرات مثبت و وجود تجارب خوشایند اولیه.
• داشتن اطلاعات نادرست نسبت به وابستگی به مواد و داشتن نگرش مثبت به مصرف مواد.
• زندگی در خانواده آشفته و پریشان، وجود مشاجرات میان والدین، نبود نظارت و سرپرستی کافی و صحیح و حضور الگوهای نامناسب.

• وجود فشارهای اجتماعی بسیار شدید جهت مصرف مواد یا مشروبات الکلی خصوصاً در جمع دوستان و آشنایان.
• داشتن سابقه مصرف در گذشته
• مصرف مواد مخدر یا مشروبات الکلی به‌عنوان یک هنجار
• کمبود امکانات حمایتی، مشاوره‌ای و درمانی
• در دسترس بودن همه نوع مواد مخدر

تشخیص افتراقی بیماری اعتیاد

تشخیص دادن بیماری اعتیاد مانند دیگر بیماری‌ها و اختلالات روانی مستلزم به‌دست آوردن اطلاعات مهم از بیماران، شناسایی علائم بیماری و پیدا نمودن الگوهای رفتاری موجود محسوب می‌شود. چراکه شناسایی این بیماری همواره پیچیدگی‌هایی به دنبال دارد، زیرا با ساخته شدن مواد مخدر صنعتی و شیمیایی گوناگون، وجود آزمایش‌های غیرقانونی، تغییر ساختار زندگی، تفاوت در روش‌های تربیت خانوادگی و…  تشخیص این بیماری سخت شده است. همه ما انسان‌ها با روحی پاک و معصوم به این دنیا قدم می‌گذاریم و بالقوه از توانایی خوب بودن و سالم زندگی کردن برخوردار هستیم. اما ممکن است در برخی خانواده‌ها اعتیاد به اشکال گوناگون از دوران کودکی توسط والدین یا اقوام نزدیک به کودک داده شود و از یک سنی به بعد این معزل بخشی از شخصیت آن فرد را تشکیل دهد.

همچنین ممکن است کودک در خانواده‌ای سالم و به دور از هرگونه رفتار اعتیادآور رشد کند، اما به دلیل نبود منبع آموزشی صحیح و کافی، وجود مشکلات اجتماعی، عدم حمایت کافی ازسوی خانواده و جامعه به سمت مصرف مواد گرایش پیدا کند. ازطرفی گاهی درمانگران در تشخیص علل ایجاد بیماری اعتیاد به مشکلاتی نظیر کمبود آموزش صحیح و عدم مسئولیت‌پذیری بیمار برخورد می‌کنند. همچنین در برخی موارد افرادی هستند که به دلیل عدم حمایت، عدم تشویق و تأیید و داشتن احساس عجز و ناتوانی به مصرف مواد مخدر روی آورده‌اند. بنابراین درمانگران حوزه سلامت روان برای تشخیص اعتیاد باید اطلاعات دقیقی از بیمار و شرایط زندگی او به‌دست آورند تا در مراحل درمان بتوانند کمک مؤثرتری به او داشته باشند.

علاقمندان، اساتید گرامی و روانشناسان محترم می‌توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه تشخیص بیماری اعتیاد «پکیج کامل درمان شناختی رفتاری CBT همراه با جلسات مشاوره» را از بنیاد روانکال تهیه و مطالعه نمایند. در این پکیج مباحث مهمی ازجمله «جلسه مصاحبه با موضوع اعتیاد» و «جلسه مصاحبه با موضوع اعتیاد به الکل» آمده است. این مباحث به شما در شناخت دلایل ایجاد بیماری اعتیاد بسیار کمک خواهد کرد.

آیا می‌توان از بروز اعتیاد جلوگیری کرد؟

بیماری اعتیاد به مواد مخدر یکی از مهمترین مشکلاتی است که در هر جامعه‌ای مشاهده می‌گردد و بسیاری از خانواده‌ها به آن دچار شده‌اند. همانطور که در قسمت‌های قبل اشاره شد، پژوهشگران و محققان حوزه سلامت روان دلایل مختلفی را سبب ایجاد این بیماری معرفی نموده‌اند. درنتیجه فعالان جامعه‌شناس و متخصصین روانشناس توانسته‌اند باتوجه به این دلایل راه‌کارهایی جهت پیشگیری و درمان اعتیاد ارائه داده‌اند. ایده‌آل‌ترین حالت در پیشگیری از بروز این بیماری آموزش صحیح به خانواده‌ها و کودکان از بدو ورود به مدرسه از دوران ابتدایی تا دوران راهنمایی و دبیرستان محسوب می‌شود. همچنین استفاده از تمام ظرفیت‌های موجود مانند مجله، روزنامه، پوستر، کتاب، فیلم و… برای آموزش بزرگسالان یکی از راه‌های پیشگیری از اعتیاد به‌حساب می‌آیند.  

باتوجه به اینکه فاکتورهای مختلفی مانند فقر، بیکاری، بحران‌های اقتصادی، عدم اعتمادبه‌نفس، بیماری‌های روانی، داشتن روحیه خطرکننده و… در ایجاد اعتیاد نقش دارند، می‌توان با یک برنامه‌ریزی صحیح کودکان را از دوران طفولیت با این مقوله و آسیب‌های آن آشنا کرد. به‌این ترتیب کودکان می‌توانند با آرامش بیشتری بحران بلوغ را پشت‌سر بگذارند و دچار انحرافاتی مانند مصرف مواد مخدر نشوند. نکته مهم و قابل تأمل در اینجا این است که علاوه‌بر آموزش کودکان، نوجوانان و بزرگسالان در بحث اعتیاد، باید نقش خانواده را به‌عنوان واحد اصلی و اثرگذار بر روابط، رفتارها، عملکردها و خصوصیات ذاتی یا اکتسابی اعضای خانواده جدی گرفت.

 اعتیاد پدر یا مادر، نبود حمایت کافی ازسوی والدین، انحرافات اخلاقی یا مشکلات اقتصادی والدین تنها بخشی از دلایلی است که می‌تواند سبب گرایش کودکان یا نوجوانان به مواد مخدر شود. بنابراین جامعه می‌تواند با ایجاد زمینه مناسب جهت ترک والدین معتاد، ایجاد فرصت شغلی بعد از ترک و ارائه آموزش‌های صحیح به آن‌ها بستر را برای تربیت فرزندانی پاک و سالم فراهم آورد و از بروز بیماری اعتیاد جلوگیری نماید.

درمان بیماری اعتیاد از منظر روانکاوی

از نظر رویکرد روانکاوی بیماری اعتیاد یک اختلال خودتنظیمی به‌حساب می‌آید؛ به این معنا که اگر فردی سابقه قرارگرفتن در معرض محیط‌های ناسالم و نامطلوب را در دوران کودکی (مانند سوء استفاده‌های جنسی و فیزیکی) داشته باشد، از ظرفیت مقابله با احساسات منفی بسیار کمی در مقابل موقعیت‌های استرس‌زا برخوردار است. این افراد به جهت یافتن راهی برای خوددرمانی در مقابله با اضطراب‌ها و استرس‌ها به مواد مخدر و رفتارهای اعتیادگونه روی می‌آورند. درمان و تغییر پایدار این بیماران از منظر رویکرد روانکاوی، مستلزم آن است که فرد بیمار با جنبه‌های غیرقابل دسترس احساسات درونی خود در تماس باشد.

درمانگران این رویکرد در مراحل درمان به این بیماران کمک می‌کنند تا توانایی‌های خود را جهت درگیر شدن با احساسات و رفتارها و دلایل پنهان‌شده در پشت این رفتارها را شناسایی نمایند و برای مدیریت احساسات ناخوشایند خود راه‌های جایگزین را بیابند. زمانی که بیمار بتواند دلایل اضطراب خود را کشف کند می‌تواند بر میل یا خواسته درونی خود غلبه نماید و رفتار صحیح را درپیش گیرد. روانشناسان محترم جهت مطالعه بیشتر درخصوص نحوه عملکرد درمان از منظر روانکاوی می‌توانند «پکیج مجموعه روانکاوی اتوکرنبرگ» را از بنیاد روانکال تهیه نمایند. در این پکیج تصویری به بررسی نحوه انجام درمان‌ اختلالات روانی با کمک رویکرد روان‌پویشی (روانکاوی) پرداخته شده است.

درمان بیماری اعتیاد از منظر شناخت رفتار درمانی

درمان بیماری اعتیاد به شیوه شناختی رفتاری یکی از مؤثرترین شیوه‌ها جهت کمک به بیماران گرفتار محسوب می‌شود، چراکه درمانگران این رویکرد با تمرکز بر تأثیر باورها، تفکرات و نگرش‌های فرد بر احساسات و رفتارهای خود به بیمار آموزش می‌دهند تا چگونه در طول زندگی خود فعالانه با مشکلات یا اتفاقات مواجه شود و از آن‌ها عبور کند. یکی از مهمترین و اساسی‌ترین اصول CBT این است که به بیمار کمک می‌کند تا افکار غیرواقعی و غیرمنطقی که سبب گرایش او به مواد مخدر شده است را شناسایی کند و افکار مثبت و معقول را جایگزین نماید. درمانگران رویکرد شناختی رفتاری نه‌تنها می‌توانند اختلالاتی مانند اضطراب یا افسردگی را برطرف نمایند بلکه با استفاده از اصول CBT قادرند راه‌کارهایی به بیمار ارائه دهند تا او در رویارویی چالش‌های بزرگ زندگی دچار لغزش و پناه بردن به مواد اعتیادآور نشود.  

اساتید گرامی و روانشناسان ارجمند جهت مطالعه بیشتر درخصوص درمان اعتیاد با کمک رویکرد رفتاری شناختی می‌توانند «پکیج تکنیک‌های درمانی شناختی رفتاری و جلسات مصاحبه» را از بنیاد روانکال تهیه و مشاهده نمایند.

تفسیر بیماری اعتیاد از منظر عصب روانشناسی و ژن‌شناسی

محققان حوزه سلامت روان، مطالعات گسترده‌ای در کمپ‌های ترک اعتیاد و مراکز درمان این بیماران انجام داده‌اند و به یافته‌های مهمی دست یافته‌اند. در تحقیقات این پژوهشگران مشخص شده است، کودکانی که جسور، بی‌احتیاط و بی‌پروا هستند بیشتر احتمال دارد به سمت مواد مخدر گرایش یابند. به‌طورکلی در بین بیماران معتاد افراد بسیاری وجود دارند که به‌طور ژنتیکی تمایل به انجام رفتارهای پرخطر و پرریسک را دارند. این رفتارها یا الگوهای رفتاری در کودکی به‌صورت‌های مختلفی مانند کتک‌کاری‌های وحشیانه، خشونت‌های غیرقابل کنترل، انجام بازی‌های خطرناک مانند بازی با آتش و… بروز می‌یابند.

 این کودکان در مراحل نوجوانی و در دوران بلوغ اغلب رفتارهایی مانند دعوا با هم‌سالان، معلمان و حتی والدین خود از خود نشان می‌دهند. همچنین برخی از آنان در سنین نوجوانی یا جوانی جنون موتورسواری پرسرعت دارند و به انجام کارهای پرخطر علاقمند هستند. عادات ژنتیکی این افراد سبب می‌شود آن‌ها از انجام رفتارهای پرخطری مانند مصرف مواد اعتیادآور، قرص‌های توهم‌زا، مشروبات الکلی و… هیچ واهمه‌ای نداشته باشند و مضرات و آسیب‌های این مواد را نادیده بگیرند. ناگفته نماند تمام افرادی که این الگوهای رفتاری را دارند، لزوماً به اعتیاد گرایش پیدا نمی‌کنند، اما آمار نشان می‌دهد کمتر از ۵۰ درصد معتادان دارای ساختار ژنتیکی هستند، درنتیجه علاوه‌بر جنبه زیستی و ژنتیکی فرد معتاد باید سایر ابعاد درخصوص درگیری او به مواد اعتیادآور بررسی گردد.

تأثیر بیماری اعتیاد بر روی فرد و خانواده فرد بیمار از منظر آسیب شناسی روانی

باتوجه به مطالعات انجام شده زمانی که یک خانواده متوجه اعتیاد همسر یا یکی از اعضای خود می‌شود، در ابتدا گیج، سردرگم و افسرده می‌گردد و تنها به دنبال راه‌حل می‌گردد. همچنین در برخی خانواده‌ها مشاهده می‌گردد که با ناراحتی و عصبانیت رفتارهای ناشایستی مانند تنبیه، ترک منزل، طرد بیمار یا طلاق صورت می‌گیرد. به‌طورکلی اعضای خانواده با اطلاع از این اتفاق ناخوشایند شوکه می‌شوند و به سختی این مشکل را باور می‌کنند، با گذشت زمان آن‌ها به شدت دچار افسردگی می‌گردند و دچار اضطراب و استرس شدیدی می‌شوند که ممکن است باعث بروز رفتارهای ناشایست در آن‌ها گردد.

اما در این میان هستند خانواده‌هایی که با درک این مشکل سریعاً به‌دنبال راه‌حل و درمان بیمار خود، به مراکز ترک اعتیاد مراجعه می‌کنند تا خدمات لازم را دریافت نمایند. اما اگر این حمایت ازسوی اطرافیان و خانواده ادامه نداشته باشد، فرد معتاد پس‌از رهایی مجدداً دچار لغزش می‌گردد و به سوی استفاده از مواد کشیده می‌شود. در این شرایط اعضای خانواده از قبل نیز افسرده‌تر و ناامیدتر می‌گردند و استرس فراوانی را تجربه‌ می‌کنند. در این خانواده‌ها کودکان بیشترین آسیب را می‌بینند و به دلیل قرار گرفتن در یک محیط ناامن و داشتن یک الگوی نامناسب تربیتی در نوجوانی و بزرگسالی دچار مشکلاتی مانند عدم اعتماد به دیگران، گرایش به مواد مخدر، وابستگی بیش‌ازحد به اطرافیان و آسیب‌پذیری شدید از وقایع گوناگون می‌گردند.

راه‌حل‌های حمایت‌کننده خانواده و نزدیکان به فرد معتاد

قطعاً ما نمی‌توانیم همیشه خانواده را مسئول معتاد شدن یک فرد بدانیم، چراکه بیماران معتاد خود می‌دانند که مسئولیت تمام عملکردها و رفتارهایشان برعهده خود آن‌ها است. اما در این میان خانواده به‌عنوان تنها منبعی محسوب می‌شود که با رفتار دلسوزانه و خالصانه می‌تواند از تمام ظرفیت و توان خود برای کمک به درمان اعتیاد بیمار خود استفاده کند. در دنیایی که بسیاری افراد برای کسب ثروت و قدرت به تجارت مواد مخدر می‌پردازند، لازم است خانواده در کنار بیمار معتاد خود بایستد و به او کمک کند تا دوره درمان خود را با موفقیت سپری کند و از تمایلات خود به مواد مخدر بکاهد. 

درمانگران مراکز بازتوانی اعتیاد در طول فعالیت‌های بالینی خود دریافته‌اند، بیمارانی که در روند درمانی خود حمایت خوبی ازسوی خانواده دریافت می‌کنند، کمترین میزان لغزش‌ها را دارند و روند بهبودی خود را بهتر طی می‌نمایند. خانواده حمایت‌گر از یک روانشناس یا یک پزشک بهتر و عمیق‌تر می‌تواند بیمار خود را در فرآیند بهبودی و خلاصی از مواد اعتیادآور همراهی کند.

درمان‌های کاهنده از شدت بیماری اعتیاد از منظر دارویی و روان‌درمانی

مصرف مواد مخدر و بیماری اعتیاد مانند سایر اختلالات و بیماری‌ها قابل درمان است. روند درمان این معزل اجتماعی باید براساس نیاز فرد مشخص شده باشد تا بیمار بتواند درطول مراحل درمان آموزش مناسب را دریافت نماید و با تغییر رفتار به خودکنترلی برسد. ایده‌آل‌ترین فرآیند درمان یک فرد معتاد بهره‌مندی از رفتاردرمانی در کنار دارو درمانی به‌حساب می‌آید. این شیوه درمانی می‌تواند شامل مراجعه به مشاور، خانواده درمانی، عضویت در گروه‌های درمانی یا روان‌درمانی باشد. همچنین در کنار این راه‌کارهای درمانی استفاده از برخی داروها به سرکوب و کنترل علائم ترک، هوس بازگشت به مصرف و جلوگیری از تأثیر داروها کمک فراوانی می‌نماید.

ازجمله داروهایی که جهت ترک بیماری اعتیاد تجویز می‌شود می‌توان به متادون اشاره کرد. این دارو علائم ترک مواد مخدر را کاهش می‌دهد و ولع مصرف دوباره را تسکین می‌بخشد. متادون بیش از ۳۰ سال است که در درمان معتادان به هروئین یا سایر مواد مخدر ازسوی متخصصین تجویز می‌گردد. تحقیقات نشان داده است استفاده از دوز مشخصی از متادون در کنار رفتاردرمانی میزان مرگ و میر ناشی از سوء مصرف مواد یا دیگر مشکلاتی که سلامت بیمار را تهدید می‌کند را کاهش می‌دهد.

علاوه‌بر متادون به تازگی برخی پزشکان از بوپرنورفین به‌عنوان ماده مخدر مصنوعی در درمان دارویی اعتیاد استفاده می‌کنند. بهتر است بدانید بیمارانی که بیش از سه ماه معالجه خود را ادامه دهند نتایج بهتری را نسبت به افراد دیگر به‌دست می‌آورند.

خلاصه و جمع بندی

مشکلات و چالش‌ها جزء جدایی ناپذیر همه ما در زندگی روزمره به‌حساب می‌آید. برخی از ما انسان‌ها در مواجهه با این مشکلات یافتن راه‌حل و عبور از موانع را انتخاب می‌کنیم و برخی دیگر به دنبال راهی برای فرار از مشکلات به سراغ احساسات کاذبی مانند مصرف مواد مخدر روی می‌آوریم. دلایل و علل پناه بردن به اعتیاد و مصرف مواد مخدر را در این مطلب بررسی کردیم و دانستیم نقش خانواده و جامعه در پرورش یک فرد سالم و مسئولیت‌پذیر بسیار اهمیت دارد. هچنین دانستیم اعتیاد تنها با مصرف مواد مخدر رخ نمی‌دهد و ممکن است افراد بیشماری در اطراف ما زندگس کنند که دچار اعتیاد رفتاری باشند و ما از آن کاملاً بی‌اطلاع باشیم.

به‌طورکلی یک فرد معتاد مانند هر بیمار دیگری برای بازگشت به یک زندگی سالم نیاز به حمایت خانواده و جامعه دارد. این افراد علاوه‌بر تحمل درد اعتیاد متحمل فشارهای روانی دیگری مانند استرس، کاهش روابط خانوادگی، از بین رفتن رشد اجتماعی، کاهش کیفیت زندگی و افسردگی نیز می‌شوند. بنابراین بهتر است در روند درمانی این افراد به آن‌ها توجه کنیم و تا بهبودی کامل در کنارشان بمانیم.

اساتید گرامی و روانشناسان ارجمند جهت استفاده از منابع علمی غنی‌تر می‌توانند «پکیج کامل متد قفل‌گشایی ناخودآگاه همراه با جلسات درمان»، «پکیج کارگاه‌های اساتید ایرانی» و «پکیج مصاحبه انگیزشی و مقابله با اعتیاد» را از بنیاد روانکال تهیه و استفاده نمایند. در تمام این پکیج‌ها علاوه‌بر اطلاعات عمیق درخصوص مبحث اعتیاد، مصاحبه‌های تصویری جلسات درمانی بیماران معتاد نیز آمده است. جهت تهیه این پکیج‌ها هم‌اکنون می‌توانید به وب‌سایت بنیاد روانکال مراجعه نمایید.