اضطراب چیست و چگونه درمان می‌شود؟

اختلال اضطراب چیست و در بطن روان بیماران مبتلا چه می‌گذرد؟

اضطراب یا Anxiety نوعی هیجان شدید است که با حالت‌هایی ناخوشایند مانند آشفتگی درونی همراه است. این اختلال تجربه شدید و مزمنی است که ترس و نگرانی بسیاری به همراه دارد و در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسد و فعالیت‌های روزمره فرد مبتلا را با چالش روبه‌رو می‌کند. بیماران مبتلا به اختلال اضطرابی احساس اضطراب زیادی از رویدادهای مهم آینده دارند و همین موضوع سبب می‌شود آن‌ها در واکنش به اتفاقات کنونی نیز دچار ترس و دلهره شوند. این احساس که توسط مغز به‌عنوان نوعی واکنش در برابر ترس از خطرهای احتمالی در آینده ایجاد می‌گردد، به‌صورت ناگهانی اتفاق می‌افتد و به سرعت تشدید می‌گردد؛ تا جایی که فرد بیمار دچار حملات اضطرابی می‌گردد.

هر عاملی می‌تواند مبتلایان به اختلال اضطراب را به چالش بکشد، به‌عنوان مثال رفتن به مکانی خاص یا قرار گرفتن در شرایط ویژه ممکن است ترسی شدید همراه با اضطراب در فرد بیمار ایجاد کند. ریشه این اختلال ممکن است از کودکی نشأت گرفته باشد و با بالاتر رفتن سن شدیدتر گردد. به‌طورکلی مبتلایان به اختلال Anxiety با مشکلات متعددی در محل کار، تحصیل یا زندگی شخصی روبه‌رو می‌گردند و درصورت عدم درمان به مرور زمان تحریک‌پذیرتر می‌شوند و توانایی لازم برای کنترل خود در موقعیت‌های مختلف را ازدست می‌دهند. همچنین مبتلایان به این اختلال در زمان حملات اضطرابی ممکن است با علائم فیزیکی مانند تعریق یا تپش قلب مواجه شوند.

دانشجویان عزیز و ارجمند جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه اختلال اضطرابی می‌توانند «پکیج اصول مشاوره ویژه دانشجویان روانشناسی» را از بنیاد روانکال تهیه و بررسی نمایند. در این مجموعه جلسات درمانی برای کنترل اضطراب درمانجو به‌صورت تصویری قابل مشاهده است و همچنین به موضوع اضطراب در تیپ‌های شخصیت با متد شناختی رفتاری نیز پرداخته شده است. این پکیج می‌تواند اطلاعات جامعه و کاملی در زمینه اضطراب و راه‌های درمان آن به شما ارائه دهد، جهت تهیه این پکیج هم‌اکنون می‌توانید از وب‌سایت بنیاد روانکال اقدام نمایید.

نشانه‌شناسی اختلال اضطرابی بر اساس دی اس ام

مبتلایان به اختلال اضطراب علی‌رغم برخورداری از سلامت جسمانی، خود را بیمار می‌پندارند. DSM5 در پنج مورد ویژگی‌های یک بیمار مبتلا به این اختلال را شرح داده است، این پنج ویژگی عبارتند از:

• مشغولیت ذهنی بسیار جدی درخصوص ابتلا به یک بیماری جدی.
• برخورداری از اضطراب و استرس بسیار بالا درمورد وضعیت جسمانی و سلامت خود.
• وجود علائم ابتلا به اضطراب حداق برای ۶ ماه متوالی
• داشتن علائم جسمی خفیف، یا عدم وجود علائم جسمانی که با نگرانی زیاد بیمار متناسب نیست.
• داشتن وسواس و انجام فعالیت‌هایی جهت اطمینان از وضعیت سلامتی خود، به‌عنوان مثال بررسی دائمی وضعیت سلامت خود یا مراجعه دائمی به پزشک برای یافتن نشانه‌های بیماری و یا بلعکس نشان‌دان رفتار اجتنابی نامناسب، به‌عنوان مثال اجتناب از مراجعه به پزشک.

نشانه‌شناسی عمومی اختلال اضطراب در بطن فرهنگ عامه جامعه

احساس نگرانی در حالت عادی به‌عنوان یک واکنش طبیعی به رخ ‌دادها و موقعیت‌های استرس‌زا محسوب می‌شود و یک رفتار مفید به‌شمار می‌آید. این احساس نگرانی مفید می‌تواند به فرد کمک کند تا در موقعیت‌های خطرناک متمرکز شود و بهترین راه‌کار را به اجرا درآورد. اما اگر این احساس خطر و نگرانی تشدید شود و به‌صورت مکرر اتاق افتد، فرد را در زندگی روزمره با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌نماید.

همه ما افرادی را دیده‌ایم که در شرایط و موقعیت‌های خاص مانند اجرای یک سخنرانی، رانندگی، حاضر شدن بر سر قرار، سوار شدن به هواپیما و… دچار حالت‌هایی مانند عصبانیت، بی‌قراری، تنش، وحشت، تعریق زیاد، لرزش، احساس ضعف و خستگی، عدم تمرکز و… می‌شوند. اگر توجه کرده باشید در این شرایط این بیماران عملکرد صحیحی از خود نشان نمی‌دهند و بیش‌ازحد تحریک‌پذیر می‌شوند. همچنین این بیماران توانایی لازم برای کنترل واکنش‌های خود در موقعیت‌های مختلف را ندارد، به‌همین علت و با گذشت زمان دچار انزوا می‌شوند.

این افراد که دائماً با ترس رخ‌دادن یک حادثه و اتفاق روبه‌رو هستند کیفیت زندگی خوبی ندارند و به دلیل اعتمادبه‌نفس بسیار پایین تعاملات اجتماعی مثبتی نمی‌توانند برقرار کنند. بنابراین بهتر است در این شرایط فرد بیمار را به مراجعه به درمانگر و دریافت یک راه‌حل درمانی تشویق کرد تا بتواند از زندگی سالم‌تری برخوردار شود.   

انواع اصلی اختلال اضطرابی

اختلال اضطرابی در هر بیمار به شکل متفاوتی خود را نشان می‌دهد که می‌تواند سلامت روح و جسم او را به خطر اندازد. این بیماران احساسات و حالات متفاوتی را تحمل می‌کنند و ممکن است گاهی بسیار ناراحت و عصبی شوند یا دچار ترس‌ بسیار زیادی شوند که نتوانند آن را کنترل کنند. همچنین ممکن است این افراد خواب‌های ناآرامی داشته باشند و مدام کابوس‌های وحشتناک یا خواب‌های پریشان ببینند. به‌طورکلی اضطراب احساس ناخوشایندی است که آشنایی با آن به بیماران کمک می‌کند تا آن‌ها بتوانند به خوبی با حملات اضطرابی مواجه شوند و آن‌ها را مدیریت کنند.

در ادامه این مطلب قصد داریم به معرفی انواع اصلی اختلال اضطراب بپردازیم که هرکدام از نظر شناختی و جزئیات با دیگری تفاوت دارد. قبل از پرداختن به ادامه مطلب لازم است «ابر پکیج الماس» را خدمت اساتید گرامی و روانشناسان ارجمند معرفی نماییم. در این پکیج که به تمام مباحث آموزش روانشناسی پرداخته شده است، به‌صورت مفصل به اختلال اضطراب و راه‌های درمان آن نیز اشاره شده است. علاقمندان می‌توانند جهت تهیه این پکیج به وب‌سایت بنیاد روانکال مراجعه نمایند. .

اختلال اضطراب فراگیر Generalized anxiety disorder

یکی از انواع اختلالات اضطرابی شدید، اختلال اضطراب فراگیر است که بر حالت یا موضوع خاصی متمرکز نیست. بیماران مبتلا به این نوع اضطراب درخصوص وقایع و فعالیت‌های روزمره به‌صورت نامعقول و بیش‌از اندازه دچار نگرانی و پریشانی می‌شوند. موضوع این نگرانی‌ها می‌تواند نگرانی از سوختن غذا، نگرانی از مرگ عزیزان، نگرانی از بیماری فرزندان و… باشد. این بیماران هیچگاه نمی‌توانند دلیل اضطراب خود را توضیح دهند و علاوه‌بر اینکه اضطراب زیادی را تحمل می‌کنند، دلواپس این هستند که ممکن است بدترین اتفاق برای آنان رخ دهد.

این اختلال با علائم مختلفی همراه است که عبارتند از:

• تپش قلب
• احساس بی‌قراری
• خستگی بدون دلیل
• اختلال در خواب، که به‌صورت بی‌خوابی یا خواب زیاد خود را نشان می‌دهد
• تنگی نفس
• اختلال حافظه و عدم توانایی در تمرکز
• عدم توانایی کنترل نگرانی‌ها
• احساس دردهای عضلانی، سردرد، معده درد یا دردهای غیر قابل توضیح

اختلال پانیک (هراس‌زدگی) Panic disorder

بیماران مبتلا به اختلال پانیک یا هراس‌زدگی دچار حملات ناگهانی اضطرابی می‌شوند که اغلب چند دقیقه یا کمی بیشتر طول نمی‌کشد. این حملات که به‌صورت اتفاقی رخ می‌دهد، هیچ عامل تحریک‌کننده اصلی و مشخصی ندارد اما ترس بسیار شدید و ناراحتی عمیقی برای بیمار ایجاد می‌کنند. افراد مبتلا به اختلال پانیک به دلیل ترس از ابتلا به حملات پانیکی از رفتن به موقعیت‌ها و مکان‌های یادآور اختلال هراس اجتناب می‌کنند. معمولاً این دسته از بیماران در زمان حمله اضطرابی علائم زیر را تجربه می‌کنند:

• تعریق بسیار زیاد
• احساس لرزش، گز گز یا کرختی
• درد در قفسه سینه و تپش قلب
• احساس ازدست دادن تعادل
• احساس گیجی
• احساس خفگی یا نفس نفس زدن

اختلال اضطراب اجتماعی Social anxiety disorder

مبتلایان به اختلال اضطراب اجتماعی ترس بسیار چشمگیری در موقعیت‌های اجتماعی تجربه می‌کنند و دائماً نگران قضاوت دیگران هستند. گاهی این ترس و اضطراب در بیمار مبتلا آنقدر شدید است که مانع از فعالیت اجتماعی او می‌شود، چراکه این اختلال بسیار ناتوان‌کننده است و جنبه‌های مختلف زندگی بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این اختلال در زمان بروز علائم زیر را به‌همراه دارد:

• انقباض ماهیچه‌ها
• مشکل در برقراری ارتباط چشمی
• صحبت کردن با صدای بسیار پایین
• افزایش ضربان قلب و تپش قلب
• ایجاد لرزش، سرخ شدن و تعریق
• ایجاد دردهایی مانند دل درد
• احساس ترس از قضاوت اطرافیان

اختلال وسواس Obsessive compulsive/ disorder

اختلال وسواس که در دو شکل وسواس فکری و وسواس عملی بروز پیدا می‌کنند با علائم متفاوتی خود رانشان می‌دهند. در وسواس فکری (Obsession) فرد بیمار دچار افکار خاصی می‌گردد که به‌صورت پیوسته و ناخواسته آن‌ها را تجربه می‌کند. معمولاً بیماران مبتلا به این اختلال تلاش می‌کنند این افکار را نادیده بگیرند، به همین علت با انجام فعالیت‌های دیگر سعی در آرام یا بی‌اثر کردن این افکار دارند. فکر یا عملی که فرد بیمار برای فراموشی افکار ناخواسته به آن پناه می‌برد، وسواس عملی (Compulsion) نامیده می‌شود. این رفتار یا اعمال مکرراً انجام می‌شود، چراکه فرد بیمار احساس می‌کند مجبور به انجام آن است. رایج‌ترین وسواس عملی در بین بیماران مبتلا، انجام رفتارهایی مانند ظرف ‌شستن، شمردن، منظم کردن اشیاء، نظافت کردن و… به‌شمار می‌آید.

اختلال فوبیا خاص Specific phobia disorder

به نوعی ترس شدید از اشیاء یا موقعیت‌های خاص، اختلال فوبیا خاص می‌گویند. مبتلایان به این اختلال در زمان مواجه شدن با اشیاء یا موقعیت‌های مورد نظر، ترس یا تنفر شدیدی را تجربه می‌کنند و دچار اضطرابی می‌شوند که با میزان واقعی خطر هیچ تناسبی ندارد. مبتلایان به اختلال فوبیا خاص ممکن است از هر موقعیت یا چیزی هراس داشته باشند و با دیدن یا قرارگرفتن در آن موقعیت دچار اضطراب شوند. به‌عنوان مثال فوبیا حیوانات، فوبیا آسانسور، فوبیا به ارتفاع و فوبیا حشرات از انواع فوبیا خاص به‌شمار می‌روند. اساتید گرامی می‌توانند جهت کسب اطلاعات بیشتر درخصوص اختلال فوبیا، «پکیج شناختی رفتاری برای درمان فوبیا» را از بنیاد روانکال تهیه و بررسی نمایند. در این مجموعه جلسات مصاحبه با موضوع ترس از ارتفاع با متد شناختی رفتاری و فوبیا قابل مشاهده هستند. 

معمولاً اختلال فوبیا خاص ریشه ژنتیکی دارد و در زمان بروز علائم زیر را به‌همراه دارد:

• نگرانی‌های غیرمنتظره و بیش‌ازحد در زمان مواجهه با موقعیت یا اشیاء مورد نظر
• تحمل اشیاء یا موقعیت‌های اجتناب‌ناپذیر با اضطراب شدید و بیمارگونه
• ایجاد اضطراب یا ترس شدید پس‌از مواجهه با اشیاء یا موقعیت‌های ترس‌آور

اختلال آگورافوبیا Agoraphobia

اختلال آگورا فوبیا علائمی شبیه به اختلال فوبیا دارد، افراد مبتلا به این نوع اختلال اضطرابی، اغلب از مواجه شدن با موقعیت‌های ترس‌آور اجتناب می‌نمایند. چراکه تصور می‌کنند درصورت داشتن واکنش‌های وحشت‌زدگی و هراس دچار حالات شرم‌آور می‌شوند و نمی‌توانند موقعیت را ترک کنند، درنتیجه این بیماران خانه‌نشین می‌شوند. این بیماران در موقعیت‌هایی مانند قرار گرفتن در فضای باز یا بسته، ایستادن در جمع یا در صف، تنها ماندن بیرون خانه، استفاده از وسایل نقلیه عمومی و… دچار هراس بسیار شدیدی می‌شوند که با احساس خطر عادی تناسبی ندارد.

اختلال اضطراب جدایی Separation anxiety disorder

اختلال اضطراب جدایی یکی از انواع اختلالاتی است که نه‌تنها کودکان را درگیر می‌کند بلکه بسیاری از بزرگسالان را نیز گرفتار می‌نماید. این بیماران چه بزرگ باشند و چه کودک از جدا شدن و تنهایی می‌ترسند و زمانی که به دور از عزیزانشان هستند تصور می‌کنند اتفاق بدی برای آنان افتاده است. از علائم مهم این اختلال دیدن خواب‌های بد و پریشان است. بروز اختلال اضطراب جدایی در کودکان از سنین ۶ تا ۷ ماهگی آغاز و تا ۳ سالگی و گاهی بیشتر ادامه پیدا می‌کند. کودکان مبتلا به این اختلال نگرانی زیادی را درخصوص دوری از خانه یا جدایی از والدین خود تجربه می‌کنند.

اختلال ترس از جدایی در بزرگسالان به‌صورت نگرانی از وضعیت سلامتی عزیزان و نزدیکان فرد بروز پیدا می‌کند. این بیماران که نگران وقوع اتفاق ناخوشایند هستند، اغلب ترس شدیدی را تحمل می‌کنند.

اختلال لالی انتخابی Selective mutism disorder

اختلال لالی انتخابی، یک اختلال نادر از انواع اختلال اضطرابی به‌حساب می‌آید که سبب می‌شود فرد مبتلا در برخی موقعیت‌های اجتماعی قدرت تکلم خود را ازدست بدهد. این اختلال که ممکن است با احساس خجالت یا اضطراب اجتماعی همراه باشد، در کودکان بیشتر دیده می‌شود. معمولاً کودکان مبتلا، با افراد نزدیک خانواده خود به راحتی صحبت می‌کنند، اما با افراد غریبه حرف نمی‌زنند. بروز این اختلال با علائمی مانند گوشه‌گیری، کج‌خلقی، اجبار، وابستگی شدید،کم‌رویی و ترس یا خجالت اجتماعی همراه است.

اختلال اضطراب پس‌از سانحه یا تروما Tramutic anxiety disorder

رویدادهای استرس‌زای شدید و غیرقابل تحمل که سبب مرگ یا آسیب جدی به فرد یا اطرافیان او گردد، زمینه را برای ابتلا به اختلال پس‌از رویداد را فراهم می‌‎‌نماید. سوء استفاده‌های جنسی، تصادفات، سوانح طبیعی مانند سیل، زلزله، جنگ و… ازجمله اتفاقاتی هستند که می‌توانند سبب ایجاد اختلال پس‌از سانحه شوند.

انواع فرعی اختلال اضطرابی

اضطراب جزء جدایی ناپذیر زندگی همه ما شده است و هرکدام از ما باتوجه به موقعیت فردی یا اجتماعی خود ممکن است در معرض نوعی از اختلالات اضطرابی قرار گیریم. در قسمت قبل انواع اصلی این اختلال را بررسی کردیم، در ادامه این مطلب شما را با انواع فرعی اختلال اضطراب آشنا می‌کنیم که در بین جوامع کم‌وبیش شایع است.

• اضطراب ناشی از دارو: استفاده از برخی داروها یا کنار گذاشتن نوع خاصی از دارو بدون تجویز پزشک می‌تواند زمینه را برای ابتلا به این اختلال محیا نماید.
• اضطراب شغلی: این نوع اضطراب که اغلب در محیط کار اتفاق می‌افتد دراثر مسئولیت‌های زیاد، تعارض کار و زندگی، رقابت بین همکاران و فشارهای شغلی بروز می‌یابد.

• اضطراب بیماری: مبتلایان به این نوع اضطراب بیماری‌های جسمی مانند سرطان، بیماری‌های قلبی، اختلالات عصبی، مشکلات مزمن جسمی و… را تحمل می‌کنند، به‌همین علت ممکن است به اضطراب مواجهه با بیماری مبتلا شوند.
• اضطراب تغییرات زندگی: ازدواج، جدایی، مهاجرت، تغییر شغل، تغییر محل زندگی و مرگ عزیزان، تغییراتی هستند که می‌توانند زمینه ابتلا به اختلال اضطرابی را فراهم آورند.
• اضطراب فکری: بیماران در این نوع اضطراب درباره نظرات و انتقادات دیگران ترس و نگرانی شدیدی را تجربه می‌کنند و باور دارند که دیگران به طرز منفی درخصوص آنان فکر می‌کنند.
• اضطراب جبری: در این نوع اضطراب، بیمار مجبور به انجام فعالیت خاصی می‌شود تا ترس و نگرانی خود را کاهش دهد. به‌عنوان مثال چک کردن مکرر درها یا شستن دست‌ها از این نوع فعالیت‌ها به‌شمار می‌آید.

علل‌شناسی اختلال اضطراب از منظر تربیتی، فرهنگی، اجتماعی و ژنتیکی

به‌طورکلی اضطراب‌ها در دودسته طبیعی و غیرطبیعی تقسیم‌بندی می‌شوند؛ اضطراب‌های طبیعی به واکنش طبیعی انسان در برابر تهدیدها یا موقعیت‌های استرس‎‌زا مربوط می‌شود که پس از وقوع حادثه برطرف می‌گردند. اما اضطراب‌های غیرطبیعی که از نوع بیمارگونه هستند، وضعیتی است که در آن فرد بیمار دائماً و بیش‌از حد، حتی در موقعیت‌های عادی مضطرب است. به‌طورکلی از دیدگاه علم روانشناسی اضطراب‌های غیرطبیعی ممکن است به چهار دلیل مختلف در فردی بروز پیدا کند که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم.

قبل از آن لازم است خدمت اساتید گرامی و روانشناسان محترم «پکیج آموزش علمی ۱۰ متد درمان از ۲۰ درمانگر برتر» را معرفی نماییم. شما در این مجموعه می‌توانید به بررسی سرفصل‌هایی نظیر استفاده از تکنیک‌های اکت در جلسه درمانی با موضوع اضطراب، جلسه مصاحبه با موضوع اضطراب، اضطراب در تیپ‌های شخصیتی، جلسه مصاحبه با موضوع اضطراب اجتماعی و… بپردازید. جهت تهیه این پکیج هم‌اکنون می‌توانید به وب‌سایت بنیاد روانکال مراجعه نمایید.

علل ابتلا به اضطراب:

• عوامل زیست شناختی و جسمانی: میزان غیرعادی برخی هورمون‌ها در خون برخی افراد سبب ابتلا آن‌ها به اختلال اضطرابی می‌شود. کم‌کاری یا پرکاری تیروئید، قند خون پایین، بارداری، وجود غده فوق‌ کلیوی و بی‌نظمی ضربان قلب از دلایلی است که می‌تواند برای سیستم هورمونی بدن ایجاد خطر نماید و سبب ابتلا فرد به این اختلال گردد.
• عوامل محیطی و اجتماعی: مشکلات خانوادگی، طردشدگی، افت تحصیلی، احساس جدایی و طلاق یا هر تغییر ناگهانی در روند زندگی از عوامل محیطی ابتلا به اختلال اضطراب محسوب می‌شود. لازم به ذکر است الگو قراردادن پدر و مادر و یادگیری و تکرار برخی رفتارها ازسوی فرزندان نیز زمینه را برای ابتلا به این بیماری در آن‌ها فراهم می‌نماید.
• عوامل ژنتیکی و ارثی: یکی از مهمترین دلایل بروز اختلال اضطرابی، عوامل ژنتیکی هستند، البته تحقیقات نشان داده است تنها یک ژن در بروز این اختلال نقش ندارد، بلکه ترکیبی از چند ژن در ایجاد این بیماری تأثیر می‌گذارند. عوامل ژنتیکی در بروز اختلال هراس و ترس از مکان باز نقش پررنگی دارند.
• ساختار شیمیایی مغز: محققین علم روانشناسی در برخی تحقیقات خود نشان داده‌اند ممکن است ابتلا به اضطراب به مدارهای معیوب در مغز که ترس و احساسات را کنترل می‌کنند مرتبط باشد.

تشخیص افتراقی اختلال اضطرابی

اضطراب در بین اختلالات روانشناختی، طبی و نورولوژیک یک علامت اصلی به‌شمار می‌آید. به‌این معنا که این اختلال در اغلب بیماری‌های روانی دیده می‌شود. در اختلالات افسردگی بین ۵۰ تا ۷۰ درصد مبتلایان با علائم اضطراب مواجه می‌شوند وحدود ۲۰ تا ۳۰ درصد بیماران مبتلا به اختلال اضطراب، افسردگی را نیز تجربه می‌کنند. همچنین در اختلالات اسکیزوفرنی، دوقطبی، اختلال انطباقی و اختلالات وابسته به مواد نیز علائم اضطراب مشاهده می‌شود. درمانگران و روانشناسان در تشخیص افتراقی اختلال اضطرابی با بررسی علائم بالینی بیماری‌های روانی، نورولوژیک و طبی به تشخیص بیماران با انواع اختلالات اضطرابی دست می‌یابند.

در بیماری‌های طبی مانند آنژین صدری قلبی یا انفارکتوس قلبی، سندرم هیپرونتیلاسیون، هیپوگلیسمی، هیپروتیروئیدی و سندرم کارسینوئید حالت‌های شایعی از علائم اضطرابی مشاهده می‌گردد. بنابراین با زیرنظر داشتن بیماران مشکوک به اختلال اضطراب برای مدت مشخصی، وجود یا عدم وجود این اختلال در آنان مشخص می‌گردد.

آیا می‌توان از بروز اختلال اضطرابی جلوگیری کرد؟

ابتلا به انواع اختلال اضطرابی در افراد مبتلا تأثیرات ناخوشایندی می‌گذارد؛ این اختلال که با نگرانی، تشویش و ترس فراوانی به‌همراه است اگر بیش‌ازحد تکرار شود و تداوم پیدا کند می‌تواند زندگی روزمره فرد بیمار را تحت تأثیر قرار دهد. همچنین در حالات شدید این بیماری، فرد به دلیل عدم تمرکز کافی، نداشتن خواب مناسب و احساس ناامنی نمی‌تواند فعالیت‌ها و رفتار خود را کنترل کند، بنابراین در محیط کار، محل تحصیل یا زندگی شخصی با چالش‌های فراوانی روبه‌رو می‌گردد. بنابراین همه ما باید با استفاده از راه‌حل‌های مشخصی تلاش کنیم تا از بروز این اختلال تاحد ممکن جلوگیری نماییم تا بتوانیم زندگی سالم‌تری را تجربه کنیم. راه‌کارهایی که جهت جلوگیری از ابتلا به اختلال اضطراب می‌تواند مورد توجه قرار گیرد عبارتند از:

• داشتن رژیم غذایی سالم و استفاده از مواد حاوی انواع ویتامین‌ها، پروتئین‌ها و مواد معدنی می‌تواند در حفظ سلامت بدن مؤثر باشد.

• انجام فعالیت‌های بدنی و ورزش منظم، پیاده‌روی تند و سریع به مدت ۴۰ دقیقه می‌تواند تا ۱۴ درصد خطر ابتلا به اضطراب را کاهش دهد. همچنین انجام حرکات ورزشی عملکرد دستگاه تنفسی را افزایش می‌دهد، گردش خود را سرعت می‌بخشد و در حفظ تعادل و نشاط فرد تأثیرگذار است. انجام یوگا یکی از انواع ورزش‌هایی است که جهت جلوگیری از اضطراب ازسوی روانپزشکان و متخصصین پیشنهاد می‌شود.
• جلوگیری از گوشه‌نشینی و ارتباط مؤثر با دوستان و اطرافیان سبب برطرف شدن نگرانی‌ها و جلوگیری از ابتلا به اختلال اضطرابی می‌شود.
• تقویت اعتماد به‌نفس نیز تاحد زیادی برای مقابله با اضطراب توصیه می‌شود.
• داشتن حمایت‌های عاطفی و اجتماعی در زندگی هر فرد می‌تواند مانند یک سپر محکم از او در مقابل بحران‌های مختلف زندگی محافظت نماید. حمایت اجتماعی و عاطفی اعتمادبه‌نفس فرد را بالا می‌برد و با ایجاد احساس امنیت او را در مقابل فشارهای روانی و استرس‌آور مقاوم می‌کند.
• زندگی در زمان حال، عدم اندیشیدن به آرزوها، رؤیاها و مسائل اضطراب‌آور و مشغول نمودن خود به فعالیت‌های مختلف ذهنی و عملی می‌تواند در جلوگیری از ابتلا به این اختلال مؤثر باشد.
• نوشتن هیجانات و احساسات، کسب اطلاعات درخصوص شرایط استرس‌زا و تنش‌زا و خندیدن از دیگر راه‌حل‌های جلوگیری از ابتلا به اختلالات اضطرابی به‌حساب می‌آید.

تفسیر اختلال اضطرابی از منظر روانکاوی

اختلال اضطراب در رویکرد روانکاوی از اهمیت بالایی برخوردار است؛ فروید به‌عنوان بنیانگذار دانش روانکاوی اضطراب را به‌عنوان خطری معرفی نمود که به شخصیت آگاه یا من حمله می‌کند. به گفته فروید زمانی که من با خواسته‌ها یا تنش‌های فرامن و درون من روبه‌رو می‌گردد، اضطراب را تجربه می‌کند. فروید که با استفاده از رویکرد روانکاوی تلاش داشت تا تعارضات ناخودآگاه را شناسایی و حل نماید، میان دو نوع اضطراب «واقع بینانه» یعنی ترس از خطر واقعی و اضطراب «نوروتیک» که ناشی از تضادهای روانی درونی است، تمایز مشخصی قائل شده بود. این اندیشمند برجسته عقیده داشت اضطراب تقریباً می‌تواند جایگزینی برای هر احساسی باشد که خودش را در قالب اضطراب تغییر می‌دهد. به‌طورکلی از نظر فروید علائم اضطراب برای هر فرد مبتلا منحصربه‌فرد است.

درمانگران رویکرد روانکاوی با تمرکز و بررسی عمیق تفکرات، روابط ناخودآگاه و احساسات فرد مبتلا به اختلال اضطرابی، به شناخت بهتر فرد از خود کمک می‌کنند و زمینه را برای ایجاد تغییرات مثبت و روابط فرد فراهم می‌کنند. این درمانگران به فرد بیمار کمک می‌کنند تا الگوهای نامناسب رفتاری و روابط منجر به اضطراب را شناسایی کنند و آن‌ها را تغییر دهند. همچنین این درمانگران روابط و الگوهای ناخودآگاه را تحلیل می‌کنند و درصورت نیاز تغییراتی در آن‌ها ایجاد می‌نمایند، به‌نحوی که بدون آسیب به ناخودآگاه اضطراب کاهش یابد. در جلسات درمانی برای دریافت نتیجه مؤثرتر درمانگر از تجربیات گذشته بیمار برای درک بهتر او از الگوهای نامناسب و مضر استفاده می‌کند. 

درمانگران محترم و روانشناسان ارجمند جهت کسب اطلاعات بیشتر درخصوص رویکرد روانکاوی می‌توانند «پکیج روانکاوی اتو کرنبرگ» را از بنیاد روانکال تهیه و مورد بررسی قرار دهند. در این مجموعه به سرفصل‌هایی با عنوان چهار اصل مدل مصاحبه، شناسایی استراتژیک درمان و نحوه ارزیابی اختلال پرداخته شده است. 

تفسیر اختلال اضطرابی از منظر شناخت رفتار درمانی

به عقیده روانشناسان شناختی، انسان موجودی متفکر است، جورج کلی به‌عنوان یکی از پیشگامان نظریه روانشناسی شناختی در این خصوص می‌گوید: «هر فرد در حقیقت یک دانشمند است و همواره درحال تغییر، تفکر، درک، فهم و… است». به‌طورکلی درمانگران در رفتار درمانی شناختی به بیماران مبتلا به اضطراب کمک می‌کنند تا نگرانی‌های مفید و مضر را شناسایی کنند و تلاش کنند تا آن‌ها را از خود رها نمایند. به‌این ترتیب بیماران مبتلا به اختلال اضطراب می‌توانند فعالیت‌ها و کارهایی که برای انجام آن تردید دارند را به انجام برسانند و با داشتن تمرینات تنفسی، مدیریت در زمان و درمان بی‌خوابی به کاهش علائم اضطرابی کمک کنند.

درمانگران این رویکرد با مشخص نمودن عامل ایجاد عدم تعادل روانی که می‌تواند طرز فکر فرد درخصوص مشکلاتش، احساسات او، ناراحتی‌ها و… را به‌صورت جداگانه روی کاغذ پیاده کند، سپس با دید واقعی مشکلاتش را بررسی نماید تا رفتارهای سالم را از رفتار ناسالم تشخیص دهد. در ادامه با کمک درمانگر و انجام تکالیف و تمارین مشخصی، تلاش می‌شود افکار فرد مبتلا به افکار مثبت تغییر کند و با گذشت زمان علائم اضطرابی کاهش یابد. علاقمندان و روانشناسان ارجمند می‌توانند جهت دریافت اطلاعات عمیق‌تر در زمینه درمان شناختی رفتاری پکیج‌های «شناختی رفتاری برای درمان فوبیا»، «تکنیک‌های درمانی شناختی رفتاری و جلسات مصاحبه» و«پکیج کامل درمان شناختی رفتاری با جلسات مشاوره» را از بنیاد روانکال تهیه و مورد بررسی قرار دهند. در این مجموعه‌ها به نحوه انجام رویکرد شناختی رفتاری به‌صورت کامل و جامع پرداخته شده است.

تفسیر اختلال اضطرابی از منظر عصب روانشناسی و ژن‌شناسی

اغلب اختلالات روانپزشکی عوامل قوی وراثتی دارند؛ باتوجه به آمار ژن‌ها تا ۷۵ درصد در انواع اختلالات مانند کم‌توجهی، بیش‌فعالی و اسکیزوفرنی نقش دارند و تا ۴۰ درصد در بروز اختلال اضطراب پس‌از سانحه و اختلال اضطراب وسواس فکری و عملی دخالت دارند. اضطراب یک جزء ژنتیکی دارد، اما با این حال تضمینی برای ابتلا فرد به اختلال اضطرابی وجود ندارد. تحقیقات بسیاری جهت شناسایی نقش ژنتیک بر ابتلا به اضطراب انجام شده است؛ این تحقیقات که اغلب بر روی دوقلوهای یکسان انجام شده است ثابت نموده که اختلالات اضطرابی دارای یک جزء ژنتیکی هستند.

اما لازم به یادآوری است برای درک این موضوع که کدام ژن سبب ایجاد این اختلال می‌گردد و ارتباط آن با عوامل محیطی و زیستی زمینه را برای استرس و تروما فراهم می‌کند باید مطالعات عمیق‌تری انجام گیرد. اما در تکمیل این موضوع باید اضافه کرد فرزندان بیولوژیکی بیماران مبتلا به اختلال افسردگی به احتمال بیشتر در معرض خطر ابتلا به انواع اختلالات اضطرابی قرار دارند.

تأثیر اختلال اضطرابی بر روی فرد و خانواده فرد مبتلا از منظر آسیب‌شناسی روانی

واکنش هر فردی نسبت به موقعیت‌های استرس‌زا متفاوت است، اما برخی در شرایط اضطراب‌آور نگرانی، ترس یا خشم بیش‌از اندازه‌ای را تجربه می‌کنند. این واکنش که در حالت عادی واکنش بیولوژیکی طبیعی به‌حساب می‌آید می‌تواند در شرایط خطرناک و غیرطبیعی مشکلات متعددی برای فرد مبتلا و خانواده او ایجاد کند. مشکلات گوارشی، احساس عصبانیت و بی‌قراری، تعریق یا لرزش شدید، افزایش ضربان قلب، اجتناب از قرار گرفتن در موقعیت‌های اضطراب‌آور و اختلال در خواب تنها بخشی از چالش‌ها و مسائلی است که مبتلایان به اختلال اضطراب با آن دست‌ به گریبان هستند.

متأسفانه در جامعه ما رسیدگی و درمان بیماری‌های روحی روانی به اندازه بیماری‌های جسمی جدی گرفته نمی‌شود؛ به‌همین علت عدم توجه و درمان به‌موقع این اختلال در مرحله اول سبب می‌شود فرد مبتلا رنج بسیاری را تحمل کند و در مراحل بعد کیفیت زندگی او و اطرافیان او کاهش یابد. خانواده مبتلایان به اختلال اضطرابی به مرور زمان شور و سرزندگی خود را ازدست می‌دهند و مستعد ابتلا به اختلالات روانی مانند استرس، افسردگی و اضطراب می‌شوند. بنابراین اهمیت به بحث درمان می‌تواند آگاهی بیمار و خانواده او را در این زمینه بالا ببرد و کمک کند این بیماران زندگی آرام‌تر و شادتری را در کنار عزیزانشان تجربه کنند.

راه‌حل‌های حمایت‌کننده برای خانواده و نزدیکان مبتلایان به اختلال اضطرابی

باتوجه به چالش‌ها و مشکلات زندگی‌ در جوامع کنونی و ایجاد زمینه مساعد برای ابتلاء افراد به اختلال اضطرابی، لازم است هرکدام از ما راه‌حل‌های کمک‌کننده و حمایت‌کننده از افراد مضطرب را فرابگیریم تا بتوانیم بیمار خود را در پریشانی‌ها حمایت کنیم و به او برای ایجاد زندگی شادتر کمک نماییم. در درجه اول مهمترین کمکی که می‌توان به یک بیمار مبتلا به اضطراب ارائه داد تشویق و ترغیب او برای مراجعه به درمانگر است. درمانگران باتجربه می‌توانند ریشه ایجاد این اختلال را کشف کنند و به فرد بیمار و خانواده او کمک کنند تا الگوها و رفتار مثبت را جایگزین رفتار منفی نمایند. از دیگر راه‌کارهای حمایتی که خانواده و نزدیکان بیمار مبتلا می‌توانند انجام دهند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• پذیرای او باشند و از قضاوت بپرهیزند.
• با رفتار خود احساس امنیت و اطمینان در بیمار خود ایجاد کنند.
• گوش شنوای خوبی برای حرف‌های او باشند.
• درخصوص بیماری و نوع اختلال اضطرابی بیمار خود اطلاعات کاملی کسب نمایند تا بتوانند به مناسب‌ترین شکل ممکن به او کمک کنند.
• حدومرزها را تعیین کنند و فقط پشتیبان آن‌ها باشند و از انجام وظایف آن‌ها بپرهیزند. به بیمار خود کمک کنند تا خود بتواند امور روزانه خود را انجام دهد.
• از انگ‌زدن یا برچسب‌زدن به بیمار خود جداً خودداری فرمایند.
• حمایت‌های خود را باتوجه به دلبستگی‌های بیمار خود برای او انجام دهند. به‌عنوان مثال برخی بیماران حمایت عاطفی را ترجیح می‌دهند و برخی نیاز به حمایت عملی دارند.
• او را تشویق به انجام تمرین‌های ورزشی کنند تا بتواند از استرس‌ها و نگرانی‌های خود رها شود.

درنهایت اگر می‌خواهید مراقب و حمایت‌کننده خوبی برای بیمار خود باشید و او را در مسیر بهبودی یاری رسانید، مراقب خودتان نیز باشید. توجه داشته باشید که هدف شما کمک به فرد مضطرب است نه درمان او و مراقب باشید با مسئولیت‌پذیری بیش‌از اندازه خودتان در دام اضطراب نیوفتید.

درمان‌های کاهنده از شدت اختلال اضطرابی از منظر دارویی و روان‌درمانی اینجا

اضطراب طبیعی به خوبی توسط فرد می‌تواند کنترل شود و با انجام روش‌هایی مانند حمام رفتن، تنفس عمیق، صحبت کردن، استراحت و… قابل حل هستند و نیازی به مراجعه به درمانگر ندارند. اما مبتلایان به اختلال اضطراب غیرطبیعی باید به روند درمانی خود اهمیت دهند و به درمانگران و متخصصین در این زمینه مراجعه نمایند. متخصصین بالینی از روش‌های مختلفی مانند دارودرمانی یا تکنیک‌های غیر دارویی مانند روش‌های شناختی رفتاری یا روان‌درمانی برای درمان این بیماران بهره‌مند می‌شوند. برخی از شیوه‌های درمانی که اغلب درمانگران به بیماران و مراجعین خود پیشنهاد می‌دهند عبارتند از:

• انجام تکنیک‌های تنفسی
• انجام ورزش
• انجام تکنیک‌های ریلکسیشن و مدیتیشن
• تغییر سبک زندگی و رعایت برنامه غذایی مناسب
• انجام گروه درمانی

گروهی از بیماران مبتلا به اختلال اضطرابی برای دریافت نتیجه بهتر و کسب بهبودی نیاز دارند تا از یک یا چند دوره دارودرمانی استفاده کنند. در برخی از مبتلایان تجویز داروهای ضداضطراب می‌تواند در درمان سریع استرس و اضطراب مؤثر باشد. مقدار مصرف هر دارو باتوجه به شدت اختلال در افراد متفاوت است؛ از انواع داروهایی که توسط متخصص جهت مهار استرس و بهبود اضطراب تجویز می‌گردد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نورتریپتیلین
• بی‌پریدین
• فلوکسیتین
• پاروکسیتین
• ونلافاکسین

خلاصه و جمع‌بندی

اختلال اضطرابی می‌تواند خطر جدی برای سلامت روح و روان و کاهش کیفیت زندگی باشد؛ در این جهان پر از تنش و استرس، عدم توجه به ترس‌ها و نگرانی‌های شدید می‌تواند زمینه را برای ابتلاء به اختلالات شدید اضطرابی فراهم نماید. پس اگر می‌خواهید زندگی سالم و آرامی در کنار عزیزانتان تجربه کنید بهتر است به تغییر سبک زندگی خود و حفظ سلامتی جسمی و روحی‌‌تان توجه ویژه‌ای نمایید. ما در این مطلب تلاش کردیم تا اطلاعات جامع و کاملی درخصوص انواع اختلالات اضطرابی و علائم آن‌ها به شما ارائه دهیم و این اختلال را از منظر رویکردهای روانکاوی و شناختی رفتاری بررسی کنیم. همچنین به اهمیت موضوع درمان و حمایت خانواده از بیماران مبتلا به اضطراب مطالب مفیدی به شما ارائه کردیم.

اگر تصور می‌کنید خود یا یکی از اطرافیانتان علائم ابتلا به اختلال اضطراب را دارد، بدون نگرانی و ترس اولین قدم را با مراجعه به درمانگر برای بهبودی بردارید. در پایان لازم است مجدداً به علاقمندان به کسب اطلاعات کامل درخصوص مباحث آموزش روانشناسی «ابر پکیج الماس» را معرفی نماییم. این پکیج کامل و غنی منبع بسیار جامع و کاربردی برای پژوهشگران حوزه سلامت به‌شمار می‌آید. جهت تهیه این پکیج می‌توانید به وب‌سایت بنیاد روانکال مراجعه نمایید.