اختلال اسکیزوفرنی علائم و نشانه‌ها

اختلال اسکیزوفرنی چیست؟ در بطن روان این بیماران چه می‌گذرد؟

اختلال اسکیزوفرنی Schizophrenia به‌عنوان حادترین و آسیب‌زاترین بیماری روانی شناخته شده است. این بیماری نوعی اختلال جدی در مغز است که به نحوه تفکر، بیان احساسات، عملکرد و درک واقعیت فرد بیمار صدمه وارد می‌کند. اسکیزوفرنی شرایطی برای بیمار ایجاد می‌کند که او مجبور به قطع ارتباط درک و شعوری با دنیای واقعیت می‌گردد. این بیماری که  در مردان در سنین ۱۵ تا ۲۵ سالگی و در زنان در سنین ۲۵ تا ۳۵ سالگی رخ می‌دهد، توانایی تفکر و تمرکز را در بیمار کاهش می‌دهد. بیماران اسکیزوفرن، افرادی وحشت‌زده هستند که معمولاً حالت طبیعی ندارند، آن‌ها در برقراری روابط اجتماعی در مدرسه یا محیط کار دچار مشکل می‌شوند و تا آخر عمر این احساسات را همراه خود دارند.

براساس پژوهش‌های انجام شده، روانشناسان اسکیزوفرنی را نوعی بیماری روانی معرفی کرده‌اند که در اثر آن شخص نمی‌تواند مرز میان واقعیت و تخیل را تشخیص دهد. این بیماران ارتباط خود و واقعیت را ازدست می‌دهند و دنیای پیرامون آن‌ها پر است از هیاهوی صداها و تصاویر مختلف. طرز رفتار این بیماران گاهی مشکوک و ترسناک می‌شود، چراکه این افراد به‌صورت ناگهانی در رفتار و شخصیت خود تغییراتی ایجاد می‌کنند که در زمان عدم تشخیص واقعیت و خیال اتفاق می‌افتد. شدت این بیماری در افراد مختلف متفاوت است، اما درصورتی که علائم آن در مراحل اولیه شناسایی شود، درمان نتایج بهتری در آینده فرد ایجاد خواهد کرد. در خلال شروع اختلال اسکیزوفرنی ممکن است فرد دوره‌ای دچار افسردگی و اضطراب گردد و عقاید یا تجربه‌های غیرمعمولی را تجربه کند.  

نشانه‌شناسی اختلال اسکیزوفرنی براساس دی اس ام

علائم و نشانه‌های اسکیزوفرنی در جوانان بسیار مشابه با علائم دیگر بیماری‌های روانی مانند اختلال شخصیت مرزی یا اختلال دوقطبی است. تشخیص و شناسایی افراد اسکیزوفرن با برسی علائم به‌صورت بالینی امکان‌پذیر است؛ به‌طورکلی اختلال عملکردی افراد در شش ماه مورد بررسی قرار می‌گردد و باتوجه به نشانه‌شناسی DSM شش معیار برای تشخیص این اختلال درنظر گرفته می‌شود که در ادامه به تفصیل آن‌ها را بیان خواهیم کرد.

قبل از پرداختن به ادامه مطلب لازم است خدمت اساتید گرامی و روانشناسان ارجمند «ابر پکیج الماس» را معرفی نماییم. این پکیج که شامل تمام مباحث آموزش روانشناسی می‌شود به موضوع اختلال اسکیزوفرنی نیز به تفصیل پرداخته است. جهت تهیه این پکیج هم‌اکنون می‌توانید به وب‌سایت بنیاد روانکال مراجعه نمایید.

معیار A

در شناسایی این اختلال درصورتی که توهامات عجیب ازسوی درمانگر تشخیص داده شود، در بیماران مشکوک به اسکیزوفرنی دو یا چند مورد از علائم زیر در مدت طولانی، حدود یک دوره حداقل یک‌ ماهه دیده می‌شود. این علائم عبارتند از:

• وجود توهمات
• مشاهده وهم و خیالات
• بیان سخنان آشفته و پریشان که نشان‌دهنده اختلال باشد.
• انجام رفتارهای به شدت آشفته یا کاتاتونیک مانند پوشیدن لباس نامتعارف یا گریه مداوم و انجام رفتارهای جنون جوانی.
• برخورداری از نشانه‌های منفی مانند کاهش ابراز هیجانی یا بی‌ارادگی

معیار B

در این معیار اختلال در عملکرد اجتماعی یا شغلی بیمار برای مدت قابل توجهی از زمان بروز بیماری درنظر گرفته می‌شود؛ داده‌های این بررسی نشان می‌دهد مراقبت از خود، به میزان بسیار زیادی نسبت به قبل از شروع اختلال در این بیماران پایین‌تر است. به‌این ترتیب اگر شروع اختلال دوران جوانی یا نوجوانی باشد، فرد بیمار به سطح مورد انتظار در پیشرفت تحصیلی و شغلی نخواهد رسید.

معیار C

مشاهده علائم اختلال به‌صورت مداوم حداقل به مدت ۶ ماه درنظر گرفته می‌شود. در این دوره ۶ ماهه باید درمانگر علائم معیار A را حداقل به مدت یک ماه مشاهده نماید.

 این دوره شهود می‌تواند با علائم مقدماتی یا تنها با نشانه‌های منفی و یا با دو یا تعداد بیشتری از دیگر نشانه‌های ثبت‌ شده در معیار A به‌صورت ضعیف‌تر همراه باشد. به‌عنوان مثال درمانگر در بیمار علائمی مانند وجود عقاید عجیب و تجربه ادراکات غیرعادی را مشاهده کند.  

معیار D

این معیار از نشانه‌شناسی DSM «اختلال اسکیزوافکتیو»، اختلال افسردگی یا اختلال دو قطبی همگی با ویژگی‌ها و علائم روان‌پریشی را رد کرده‌ است. چراکه هیچ دوره افسردگی یا اختلال دو قطبی به‌صورت همزمان با علائم مرحله فعال رخ نداده‌اند. همچنین اگر علائم برجسته خلقی در مدت علائم مرحله فعال نمایان شده باشند، در قسمت کمتری از کل مدت دوره فعال و زمان باقی‌مانده بیماری وجود داشته‌اند.

معیار E

این معیار نشان می‌دهد اختلال اسکیزوفرنی به دلیل تأثیرات فیزیولوژیکی مواد مخدر یا داروهای اعتیاد آور و یا دیگر بیماری‌های جسمانی بروز نیافته است.

معیار F

درصورتی که بیمار سابقه اختلال طیف اوتیسم یا اختلال ارتباط را از کودکی داشته باشد، تشخیص اسکیزوفرنی درصورتی برای او داده می‌شود که علاوه‌بر نشانه‌های لازم این اختلال، توهمات و هذیان‌ها در او به مدت حداقل یک ماه دیده شود.

نشانه‌شناسی عمومی  اختلال اسکیزوفرنی در بطن فرهنگ عامه جامعه

بیماری اسکیزوفرنی علائم مختلفی دارد که برخی از آن‌ها از اهمیت بیشتری برخوردارند و همه افراد به راحتی می‌توانند آن را تشخیص دهند. به‌طورکلی علائم این اختلال باتوجه به حالاتی مشخص شده‌اند که فرد بیمار تجربه می‌کند. به‌عنوان مثال اغلب افراد در جامعه می‌دانند توهم و هزیان گویی یکی از علائم ابتلا به اختلال اسکیزوفرنی به‌حساب می‌آید. بنابراین همه ما به محض رویارویی با افرادی که از تصاویر یا صداهایی صحبت می‌کنند که دیگران نمی‌توانند آن‌ها را ببینند یا بشنوند، می‌توانیم وجود این اختلال را تشخیص دهیم. اما به‌طورکلی از نظر متخصصین اعصاب و روان علائم بیماری Schizophrenia، به چهار دسته کلی تقسیم می‌شود که در ادامه آن‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

علائم اولیه

معمولاً علائم ابتدایی این اختلال در سال‌های نوجوانی و اوایل دهه ۲۰ زندگی قابل مشاهده هستند و اغلب به رفتارها و عملکردهای نوجوانی نسبت داده می‌شوند. به همین علت اغلب، این علائم در ابتدا جدی گرفته نمی‌شود، این نشانه‌های اولیه عبارتند از:

• تمایل به انزوا طلبی و گوشه‌گیری
• ایجاد اختلال در خواب که شامل کم‌خوابی یا پرخوابی می‌شود
• تغییر مداوم دوستان یا گروه‌های اجتماعی
• کاهش تمرکز
• ایجاد تحریک‌پذیری بالا
• افت عملکرد تحصیلی و بروز مشکل در انجام امور درسی

علائم مثبت

معمولاً علائم مثبت اختلال اسکیزوفرنی، شامل رفتارها و نشانه‌هایی می‌شود که در افراد معمولی قابل مشاهده نیست، درنتیجه پس از مدتی این علائم به علائم اولیه بیماری اضافه می‌گردد و کیفیت زندگی و روابط اجتماعی فرد بیمار را تحت تأثیر قرار می‌دهد. در ادامه طلب به علائم مثبت این اختلال توجه نمایید.

داشتن توهم

این بیماران تجربیاتی را از سرمی‌گذرانند که در واقعیت وجود ندارند اما در ذهن آن‌ها ایجاد می‌گردد. به‌عنوان مثال بیمار صداهایی را می‌شنود، تصاویری را مشاهده می‌کند، بوی خاصی را استشمام می‎نماید یا به‌طورکلی مسائلی را احساس می‎کند که در دنیای واقعیت وجود خارجی ندارند و دیگران قادر به تجربه کردن آن‌ها نیستند. در بین بیماران اسکیزوفرن توهم شنیداری و دیداری از دیگر موارد بیشتر دیده می‌شود.

هذیان‌گویی

براساس مطالعات انجام شده اغلب بیماران اسکیزوفرن دچار هذیان‌گویی می‌شوند، چراکه آن‌ها به باورهایی غیرمنطقی و غیرواقعی اعتقاد دارند. از شایع‌ترین هذیان‌هایی که اغلب بیماران اسکیزوفرن بیان می‌کنند می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• بیمار اسکیزوفرن بر این باور است که اطرافیانش قصد آزار و اذیت او را دارند.
• فرد بیمار رویدادهای طبیعی و رفتارهای عادی آشنایان و اطرافیان خود را سوءتعبیر می‌کند و معنای خاصی به آن رفتار نسبت می‌دهند.
• این بیماران در تصورات هذیانی که دارند، خود را فرد مهمی می‌پندارند و اغلب تصور می‌کنند از قدرت‌های ماورایی برخوردار هستند.
• بیماران اسکیزوفرن در زمان حملات هذیانی تصور می‌کنند تحت کنترل فرد یا گروهی غریبه قرار دارند و تحت تحمیل آن‌ها قرار گرفته‌اند. به‌همین علت این بیماران فکر می‌کنند ایده‌ها و نظرات شخصی‌ آن‌ها توسط این افراد دزدیده شده است.

اختلالات فکری

تفکرات غیرمعمول یا پردازش اطلاعات غیرطبیعی و نامعقول از ویژگی‌های افراد اسکیزوفرن به‌حساب می‌آید. بنابراین می‌توان گفت این بیماران فاقد تمرکز هستند و از کلمات یا عبارات بی‌معنی در گفتار خود استفاده می‌کنند. به‌کار بردن کلمات و واژگان آهنگین و بدون هیچ معنایی از دیگر علائم این بیماران به‌شمار می‌آید.

اختلالات حرکتی

وجود اختلالات حرکتی و مشاهده حالت‌ها و حرکات عجیب و غریب یا انجام حرکات آشفته و غیر معمولی در بیماران مبتلا به Schizophrenia؛ به‌عنوان مثال می‌توان به رفت‌وآمدهای مکرر و بی‌هدف در فضایی کوچک یا در یک مسیر دایره‌وار اشاره کرد.

اختلالات رفتاری

تکرار برخی حرکات به‌صورت مکرر یا ثابت ماندن در یک وضعیت خاص برای یک مدت طولانی ازجمله اختلالات رفتاری این بیماران به‌حساب می‌آید. این افراد نمی‌توانند به درستی فعالیت‌های هدفمند را انجام دهند چراکه قادر به کنترل رفتارها و واکنش‌های خود نیستند. درنتیجه این بیماران به دلیل شکست در انجام فعالیت‌ها و برقراری ارتباط با اطرافیان درنهایت دچار پرخاش می‌شوند.

علائم منفی

در اینجا منظور از علائم منفی، علائم و ویژگی‌هایی است که نه‌تنها در بیماران اسکیزوفرن دیده می‌شود بلکه در افراد سالم نیز مشاهده شده است. از میان این علائم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• عدم وجود یا محدودیت در احساسات
• کاهش سطح انرژی
• کم حرفی
• نداشتن انگیزه برای انجام امور روزمره
• نداشتن اشتیاق برای ادامه زندگی و لذت بردن از آن
• عدم توجه به رعایت بهداشت فردی و عدم رسیدگی به وضعیت ظاهری

علائم شناختی

علائم و نشانه‌های شناختی اختلال اسکیزوفرنی اغلب شامل عدم درک اطلاعات یا عدم توانایی در استفاده و پردازش آن‌ها، میزان تمرکز و حافظه فعال می‌شود. نکته حائز اهمیت در اینجا تشخیص فرد درخصوص ابتلا به این اختلال و عادی نبودن وضعیت او محسوب می‌گردد.

انواع اختلالات اسکیزوفرنی

به‌طورکلی دانشمندان و محققین حوزه سلامت روان، اختلال اسکیزوفرنی را به دو دسته حاد و مزمن تقسیم‌بندی می‌کنند. در بیمارانی با اسکیزوفرنی حاد، خصوصیات بارزی مانند هذیان‌گویی، توهمات و تداخل افکار مشاهده می‌گردد؛ این علائم جزء نشانه‌های مثبت به‌حساب می‌آیند. برخی از بیماران پس از مرحله حاد بهبود می‌یابند، اما برخی دیگر وارد مرحله مزمن بیماری می‌شوند. بیماران با اسکیزوفرنی مزمن افرادی هستند که هیچ احساس و انگیزه‌ای برای انجام امور روزانه خود ندارند و اغلب مردم گریزند. تعداد محدودی از بیماران که این علائم منفی را از خود نشان می‌دهند پس از تثبیت فرم مزمن، کاملاً بهبود می‌یابند.

علاوه‌بر این دسته‌بندی اختلالات اسکیزوفرنی براساس DSM به پنج دسته اصلی تقسیم‌بندی می‌شوند که در ادامه به شرح آن‌ها می‌پردازیم. قبل از آن لازم است «پکیج مجموعه فیلم درمانی» را خدمت روانشناسان ارجمند معرفی نماییم. این پکیج شامل فیلم‌های مرتبط با موضوع اسکیزوفرنی است که این اختلال را از ابعاد مختلفی مورد بررسی قرار است. این پکیج که شامل ۴۲ فیلم با موضوعات روانشناختی می‌شود هم‌اکنون در وب‌سایت بنیاد روانکال در دسترس همه عزیزان قرار دارد.

اسکیزوفرنی پارانوئید Paranoid

اسکیزوفرنی پارانوئید، به‌عنوان شایع‌ترین نوع Schizophrenia شناخته شده است؛ این اختلال که شامل نوعی روان‌پریشی می‌شود دارای علائمی مانند توهمات شنیداری و هذیان‌های پردازش شده است. بیماران مبتلا به این نوع از اسکیزوفرنی هذیان‌هایی پیچیده، آسیب‌زا، گزنده و شبیه به معماهای ناشناخته دارند. همچنین این بیماران بسیار خودبزرگ‌بین هستند و به افراد معروف بسیار علاقمندند. آن‌ها مدام ادعا می‌کنند ازسوی دیگران مورد اذیت و آزار قرار می‌گیرند، این ادعاهای نادرست شامل وجود شخصیت‌های آسیب‌زننده، توطئه و تعقیب می‌شود. علاوه‌بر این علائم ممکن است در بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی پارانوئید وضعیت‌های مختلفی مانند خشم، اضطراب، منطقی بودن و سردی نیز مشاهده گردد.   

اسکیزوفرنی آشفته یا سازمان نیافته Disorganized

اسکیزوفرنی آشفته شامل علائمی مانند پریشانی، عدم توانایی کنترل احساسات و افکار، عدم توانایی در پاسخگویی به سؤالات، عدم توانایی اتمام جملات، اختلال کلامی و گفتاری و آشفتگی رفتاری و فکری دیده می‌شود. همچنین این دسته از مبتلایان بدون هیچ محرکی خنده‌های شدید همراه با شکلک از خود بروز می‌دهند، بنابراین می‌توان گفت بارزترین ویژگی این بیماران حماقت و گسیختگی افکار به‎حساب می‌آید. داشتن رفتارهای شاد ولی مضحک و همچنین پرحرفی‌های بی‌معنی به‌همراه هذیانات و وهمیات زودگذر و نامنظم از دیگر علائم اسکیزوفرنی آشفته محسوب می‌شود. این بیماران معمولاً به نظافت شخصی چندان اهمیتی نمی‌دهند و نسبت به حمام رفتن و تمیزی خود بی‌تفاوت هستند.  

اسکیزوفرنی کاتاتونیک Catatonic

در این نوع از اسکیزوفرنی مهمترین نشانه و ویژگی مربوط به نقص یا اختلال رفتار حرکتی می‌شود، به‌این صورت که فرد بیمار برای مدت طولانی در یک وضعیت خاص باقی می‌ماند و به اصطلاح مجسمه می‌شود. این اتفاق به‌صورت کاملاً ناگهانی در بیمار شروع می‌گردد و گاهی وضعیتی برای او ایجاد می‌کند که بین حالت بی‌حرکت و حرکت درحال نوسان قرار می‌گیرد. به‌صورتی که گاهی بی‌تحرکی افراطی یا فعالیت‌های شدید یا خشونت آمیز از خود بروز می‌دهد. از دیگر علائم بیماران اسکیزوفرنی کاتاتونیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• انجام حرکات آهسته
• عدم توانایی در تصمیم‌گیری جهت انجام کارها
• تغییر شخصیت
• صحبت کردن با استفاده از اصطلاحات بی‌ربط و در قالب جملات بی‌معنی، به‌نحوی که او را برای برقراری ارتباط و شرکت در یک گفتگو با چالش روبه‌رو می‌کند.
• تغییر سریع در نوع تفکر خود، بدون ارتباط منطقی بین آن‌ها
• قدم زدن‌های مکرر دایره‌وار یا تکرار برخی حرکات

به‌طورکلی روانشناسان حوزه سلامت روان اختلال اسکیزوفرنی کاتاتونیک را به دو نوع اختلالی که در ادامه عنوان می‌شود تقسیم‌بندی کرده‌اند:

کاتاتونیک هیجانی Excited: که معمولاً با حرکات شدید و گاهاً خشونت آمیز همراه است.

کاتاتونیک انزواگرا Withran: که با علائمی همچون بهت‌زدگی، عدم تکلم، منفی‌گرایی، وضعیت نباتی در برخی موارد، بازداری کلی و انعطاف‌پذیری مومی شکل همراه است.

 اسکیزوفرنی باقیمانده Residual

بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی باقیمانده هیچکدام از علائم توهم، عدم انسجام، رفتار بسیار آشفته و هذیان را از خود نشان نمی‌دهند. اما نشانه‌های جزئی دیگری دارند که سبب ایجاد مشکلات بزرگی برای آن‌ها می‌شود. این علائم عبارتند از:

• گوشه‌‌گیری و انزواطلبی آشکار از گروه‌های اجتماعی
• انجام رفتارها و عملکردهای عجیب
• اختلال شدید در رعایت بهداشت و نظافت فردی
• دارای تفکرات عجیب و غیرمنطقی
• بی‌تفاوتی و عدم توانایی ابتکار در انجام فعالیت‌ها
• اختلال در انجام وظایف

اسکیزوفرنی نامتمایز Undifferentiated

این نوع از اختلال اسکیزوفرنی معمولاً با علائمی مانند بی‌تفاوتی، بی‌علاقگی به امور و اتفاقات روزمره و بی‌احساسی همراه است که سبب می‌شود فرد بیمار به دنیای پیرامون خود هیچ تعلق خاطری نداشته باشد و مانند یک فرد بی‌روح رفتار کند.

علل شناسی اختلال اسکیزوفرنی از منظر تربیتی، فرهنگی، اجتماعی و ژنتیکی

برخلاف باور عموم، افراد مبتلا به Schizophrenia شخصیت چندگانه یا تقسیم‌شده ندارند، بلکه آن‌ها دچار یک روان‌پریشی و جنون شده‌اند و تصوراتی غیرواقعی دارند. در این بیماری که یکی از شایع‌تری اختلالات روانی به‌حساب می‌آید، فرد ارتباط خود با دنیای واقعی را ازدست می‌دهد و دچار تفکرات، صداهای گیج‌کننده و افکار غیرواقعی می‌گردد. شدت این بیماری در هر فرد بیمار با فرد دیگر متفاوت است، برخی از بیماران تنها یک دوره از جنون را تجربه می‌کنند اما برخی دیگر ممکن است در طول زندگی دوره‌های مختلفی از جنون را از سر بگذرانند و در فواصل آن زندگی عادی داشته باشند. به‌طورکلی عود و پیشروی این اختلال به دلایل و عوامل مختلفی بستگی دارد که در ادامه به شرح آن‌ها می‌پردازیم.

ژنتیک

از هر ۱۰ نفر بیمار مبتلا به اسکیزوفرنی، یک نفر دارای والدین بیمار بوده است؛ دانشمندان با مطالعات گسترده‌ای که بر روی دوقلوها انجام داده‌اند مشخص کرده‌اند دلیل ابتلا به این اختلال تا چه حدودی مربوط به ژنتیک می‌شود. دوقلوهای همسان در تمام مولکول‌های DNA دقیقاً ساختار ژنتیکی یکسانی دارند و اگر یکی از آن‌ها دچار اسکیزوفرنی شود، حدود ۵۰ درصد احتمال دارد دیگری نیز به این بیماری مبتلا گردد. اما در دوقلوهای غیرهمسان که از ساختار ژنتیکی یکسانی برخوردار نیستند، درصورتی که یکی از آن‌ها به Schizophrenia مبتلا گردد احتمال ابتلای دیگری تنها کمی بیشتر از دیگر خواهرها و برادرهایشان است. این یافته‌ها نشان می‌دهد که اگر دوقلوها در دو خانواده مختلف رشد کرده باشند نیز همین نتایج به‌دست می‌آید.

درنتیجه مشخص می‌شود منشأ ژنتیکی می‌تواند دلیل بروز این بیماری باشد و نه محیط رشد، بنابراین ژن‌ها تا حدود ۵۰ درصد در ابتلا به اختلال اسکیزوفرنی دخیل هستند، اما متأسفانه محققین هنوز موفق به کشف ترکیب ژن‌های مسئول این بیماری نشده‌اند.

آسیب‌های مغزی

در مقایسه‌ای که بین اسکن‌های مغزی افراد مبتلا به اسکیزوفرنی و افراد عادی شده است مشخص گردیده تفاوت‌هایی در ساختار مغزی بیماران مبتلا وجود دارد و بخش‌هایی از مغز آن‌ها به‌صورت طبیعی رشد نیافته است. دلایل مختلفی برای ظهور این مشکل وجود دارد که مهمترین آن‌ها می‌تواند ابتلا به برخی ویروس‌ها در ماه‌های اول بارداری مادر و مشکلات متعدد در دوران تولد مانند نرسیدن اکسیژن کافی به مغز نوزاد باشد.

عوامل محیطی و اجتماعی 

نوع زندگی افراد و شرایط رشدی آن‌ها تأثیر بسیار زیادی بر ابتلا آن‌ها به اختلال اسکیزوفرنی می‌گذارد. مهمترین عوامل محیطی و اجتماعی که سبب بروز این بیماری می‌گردد عبارتند از:

• مصرف داروهای خیابانی و الکل: داروهای اعتادآور مانند اکستازی، آمفتامین‌ها، کراک و LSD ازجمله داروهایی هستند که خطر ابتلا به Schizophrenia را افزایش می‌دهند. به‌طورکلی داروهای آمفتامین می‌توانند منجر به علائم بیماری‌های روانی شود که با توقف در مصرف، این علائم برطرف می‌گردند. براساس تحقیقات انجام شده این داروها سبب ابتلا فرد به بیماری اسکیزوفرنی نمی‌شود اما اگر مصرف‌کننده در معرض ابتلا قرار داشته باشد با استفاده از این داروها احتمال مبتلا شدن به این اختلال بالا می‌رود. استفاده از این داروها و الکل برای بیماران اسکیزوفرن بسیار خطرناک است، اما متأسفانه عده‌ای از این داروها برای سرپوش گذاشتن بر علائم بیماریشان استفاده می‌کنند.
• استفاده از مواد مخدر: استفاده از مواد مخدری مانند شاهدانه یا ماری‌جوانا می‌تواند خطر ابتلا به اسکیزوفرنی را دو برابر افزایش دهد. اگر افراد از سنین پایین مصرف این مواد را آغاز کرده باشند، امکان ابتلا آن‌ها به این اختلال بسیار بالاتر خواهد بود، درنتیجه افرادی که در جوانی یا نوجوانی بیش از یک بار از این مواد مصرف کرده باشند، ۶ برابر بیشتر از دیگر افراد در معرض ابتلا به اسکیزوفرنی قرار دارند.
• استرس: اتفاقات ناگهانی مانند تصادف، مشکلات روزمره زندگی، درگیری‌های خانوادگی یا مسائل تحصیلی و کاری که زمینه‌ساز استرس‌های طولانی مدت می‌شوند می‌تواند دلیلی بر ابتلا افراد به اختلال اسکیزوفرنی باشد.
• محرومیت‌های دوران کودکی: علاوه‌بر اختلالات ذهنی در کودکی، تجربیات تلخ، محرومیت‌ها و تجاوز می‌تواند زمینه را برای ابتلا فرد به اسکیزوفرنی هموار نماید.

تشخیص افتراقی اختلال اسکیزوفرنی

به دلیل مشترک بودن برخی علائم اسکیزوفرنی با دیگر اختلالات روانی، تشخیص این بیماری برای درمانگران کمی دشوار و چالش‌ برانگیز است. به همین علت درمانگران شرایط بیمار را به مدت ۶ ماه تحت نظر می‌گیرند و علائم روان‌پریشانی را در او مورد بررسی قرار می‌دهند. در این مدت ۶ ماهه درمانگر با استفاده از مصاحبه بالینی به بررسی حوادث و خاطرات هیجانی زندگی بیمار می‌پردازد و میزان استفاده او از کلمات دارای بار هیجانی و عاطفی در بیان خاطرات را مورد ارزیابی قرار می‌دهد.

باتوجه به اینکه برخی حالات بیماران اسکیزوفرن شبیه به مبتلایان به اختلالاتی مانند شیدایی، افسردگی، اختلال شخصیت یا اختلال دوقطبی است، لذا لازم است درمانگر تمام خصوصیات خلقی فرد بیمار را مورد برسی قرار دهد و با علائم دیگر اختلالات مقایسه کند. همچنین در تشخیص Schizophrenia علاوه‌بر علائم بالینی، درمانگر باید شروع دوره بیماری و سابقه اختلال را در خانواده او در نظر بگیرد. بنابراین در تشخیص افتراقی این اختلال حداقل یک ماه و حداکثر ۶ ماه فرصت لازم است تا درمانگر بتواند وجود اختلال اسکیزوفرنی را در بیمار تشخیص دهد.

آیا می‌توان از بروز اختلال اسکیزوفرنی جلوگیری کرد؟

هیچ راه‌کار قطعی و مطمئنی وجود ندارد تا بتوان از بروز اختلال اسکیزوفرنی جلوگیری کرد، اما اقدام به‌موقع برای شروع فرآیند درمانی پس از بروز اولین نشانه‌ها از این اختلال، می‌تواند از بازگشت و تشدید علائم بیماری جلوگیری کند. محققان معتقدند تشخیص زودهنگام این اختلال می‌تواند زمینه را برای وجود یک پروسه درمانی موفق محیا نماید و از شدت یافتن علائم آن جلوگیری کند. همچنین تشخیص به‌موقع این بیماری می‌تواند این امکان را به بیمار بدهد تا علائم را مدیریت کند، از عود مجدد بیماری جلوگیری نماید و عملکرد خود را بهبود بخشد، درنتیجه بیمار می‌تواند به حضور مجدد در جامعه امیدوار شود.

تفسیر اختلال اسکیزوفرنی از منظر روانکاوی

در نظریه روانکاوی این اعتقاد وجود دارد که علائم مختلف وجود بیماری اسکیزوفرنی در هر فرد نماد سمبلیک از حالات درونی او دارد. به‌عنوان مثال بیماری که تخیلاتی با محتوای پایان یافتن جهان دارد، در جهان درونی خود دچار فروپاشی شده است. یا بیمارانی که هذیان‌های خودبزرگی‌بینی دارند در درون احساسی از حقارت می‌کنند و سعی دارند این هذیان‌ها را جایگزین احساس خود ‌کنند. همچنین توهماتی که برخی از بیماران اسکیزوفرن از خود نشان می‌دهند ممکن است نشان از خواسته‌ها یا ترس‌های درونی آن‌ها باشد که به دلیل ناتوانی در رویارویی با این ترس‌ها، به شکل توهماتی بروز می‌یابند. هذیان‌ها نیز مانند توهمات واکنش‌هایی جبرانی هستند برای بروز ترس‌ها و احساسات سرکوب شده.

به‌طورکلی درمانگران رویکرد روانکاوی معتقدند علائم روان‌پریشی، بازتابی در Schizophrenia دارد، این نظریه با مشاهده افرادی که اعتمادبه‌نفس پاینی دارند و دچار توهمات خودبزرگی‌بینی شده‌اند اثبات شده است. درمانگران این رویکرد می‌توانند با به‌کار بردن روان‌درمانی فردی طولانی مدت، به‌همراه دارو درمانی قدم مؤثری در درمان بیماران اسکیزوفرن بردارند و آن‌ها را به زندگی سالم امیدوار کنند.

تفسیر اختلال اسکیزوفرنی از منظر شناخت رفتار درمانی

پژوهشگران شناختی رفتاری معتقدند افکار، احساسات و حواس پنج‌گانه افراد به‌هم پیوسته هستند و افکار یا احساسات مخرب می‌توانند انسان را در یک چرخه معیوب قرار دهد. این محققین مشکلات و ترس‌هایی که یک بیمار اسکیزوفرن تجربه می‌کند را به‌عنوان افکار منفی درنظر می‌گیرند که می‌تواند بر عملکرد و اعتمادبه‌نفس او اثرات نامطلوبی به‌جا بگذارد. این درمانگران با تکیه بر مشکلات فعلی بیمار بر تمام جنبه‌های زندگی او تمرکز می‌کنند و علت روان‌پریشی او را شناسایی می‌نمایند. درمانگر با کشف مشکلات دردسرساز بیمار عادات فکری و رفتاری او را مورد بررسی قرار می‌دهد و میزان تأثیرات این عادات را بر زندگی درمانجو می‌سنجد.

پس از تمام این مراحل درمانگر وارد مرحله درمان بیمار مبتلا Schizophrenia می‌شود و برای بهبودی و جلوگیری از عود مجدد بیماری او راه‌کارهایی ارائه می‌دهد.

تأثیر اختلال اسکیزوفرنی بر روی فرد و خانواده فرد مبتلا از منظر آسیب‌شناسی روانی

بیماری روان‌گسیختگی یا اسکیزوفرنی که برخی از روانپزشکان آن را سرطان خاموش نام گذاشته‌اند، به‌عنوان یک اختلال شایع، قدرت اندیشیدن و انجام رفتارهای معمول را از فرد بیمار سلب می‌کند. این دسته از بیماران که احساسات و عواطف ضعیفی دارند در درک واقعیت‌ها ناتوان هستند به‌همین علت مراقبان خود را نیز به مرور زمان درگیر بیماری می‌کنند. بنابراین والدین، همسر، فرزندان و نزدیکان این بیماران با گذشت زمان دچار فشارهای روانی، اجتماعی و فردی می‌شوند.

به‌طورکلی بار ناشی از بیماری‌های روانی می‌تواند بر تعاملات درون خانواده، وضعیت اشتغال آن‌ها، سلامت روانی و فیزیکی اعضای خانواده، تفریح، برنامه‌های روتین خانوادگی، مسائل اقتصادی، شرم، احساس گناه و… تأثیر بگذارد. درنتیجه براساس مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران مشخص شده است اعضای خانواده بیماران Schizophrenia  در معرض آسیب‌های اجتماعی، فیزیکی و روانی هستند و به منظور کاهش این آسیب‌ها باید در جلسات مشاوره و کلاس‌های راهبردی جهت کاهش بار بیماری شرکت کنند.

راه‌حل‌های حمایت‌کننده برای خانواده و نزدیکان مبتلایان به اسکیزوفرنی چیست؟

زندگی با بیماران مبتلا به اسکیزوفرنی چالش‌ها و سختی‌های فراوانی برای خانواده و نزدیکان او ایجاد می‌کند. درک این مسئله که این اختلال سلامت روان بیمار را درگیر می‌کند و تا پایان عمر همراه او باقی می‌ماند برای نزدیکان فرد مبتلا بسیار ناراحت‌کننده و غم‌بار است. به‌همین علت باید برای خانواده این بیماران ازسوی متخصصین، روانشناسان، درمانگران و تیم‌های سلامت روان در جامعه برنامه‌هایی حمایتی تدوین گردد و راه‌حل‌هایی مفید به آن‌ها ارائه گردد.

ازجمله این راه‌حل‌های حمایتی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• آموزش به اعضای خانواده جهت درک بهتر این اختلال
• اطلاع از احتمال عود بیماری در طول زندگی و ایجاد توانایی در مدیریت مستمر آن
• تشویق بیمار مبتلا به داشتن یک زندگی سالم و فراهم نمودن شیوه‌های درمانی مناسب برای او
• انجام مراقبت‌های سازمان‌یافته در مقایسه با مراقبت‌های معمولی جهت کاهش علائم بیماری و به جهت افزایش کیفیت زندگی بیمار
• حمایت‌ها و آموزش‌هایی جهت مدیریت فرد مبتلا و افزایش مشارکت او در زمینه‌های شغلی یا تحصیلی

درمان‌های کاهنده  از شدت  اختلال اسکیزوفرنی از منظر دارویی  و روان‌درمانی چیست؟

همانطور که قبلاً نیز به آن اشاره شد، اختلال اسکیزوفرنی هیچ درمان قطعی ندارد و تمام فرآیندهای درمانی تنها به جهت کاهش علائم و پایین آوردن احتمال عود مجدد بیماری و بازگشت نشانه‌ها انجام می‌گردد. فرآیندهای درمانی که درمانگران به بیماران مبتلا به این اختلال پیشنهاد می‌دهند را در ادامه مورد بررسی قرار می‌دهیم:

درمان دارویی

درمان دارویی Schizophrenia  شامل برخی داروهای ضدروان‌پریشی است که سبب تسکین علائم آزاردهنده‌ای مانند توهم، اختلالات فکری و هذیان‌گویی می‌شود. رایج‌ترین داروهایی که روانپزشکان و متخصصین برای این بیماران تجویز می‌کنند عبارتند از:

• داروهای ضدروان‌پریشی
• داروهای ضدافسردگی
• داروهای تثبیت‌کننده خلق‌وخو
• ترکیب برخی داروهای نام برده شده

از میان تمام داروهای احتمالی که سبب بهبود نشانه‌های بیماری اسکیزوفرنی می‌شود، داروی کلوزاپین Clozapine تنها دارویی است که ازسوی سازمان غذا و داروی آمریکا FDA مورد تأیید قرار گرفته است. اغلب متخصصین این دارو را در مواردی که بیماران نسبت به درمان مقاومت می‌کنند، یا به جهت کاهش احتمال خودکشی آن‌ها تجویز می‌کنند.

مراقبت‌های ویژه تخصصی CSC

با شناسایی اولین علائم بیماری، برخی روانپزشکان مراقبت‌های ویژه تخصصی (CSC) را آغاز می‌کنند تا نشانه‌های Schizophrenia را کاهش دهند. در خلال این مراقبت‌ها متخصصین ترکیبی از درمان‌های دیگر مانند دارو درمانی، خدمات اجتماعی، آموزش و مشاوره روانپزشکی را نیز ارائه می‌دهند. لازم به ذکر است در این روش درمانی درمانگر خانواده بیمار را جهت بهتر طی شدن مراحل درمان دخیل می‌کند.

درمان روان‌شناختی

باتوجه به اینکه مصرف دارو تنها علائم اسکیزوفرنی را بهبود می‌بخشد، استفاده از شیوه‌های رویکرد روان‌شناختی در بهبود مشکلات رفتاری، روانی، اجتماعی و شغلی بیمار بسیار اهمیت دارد. به‌این ترتیب بیمار می‌تواند بعد از شناسایی اولین علائم بیماری، نشانه‌ها را مدیریت کند و از شدت‌یافتن آن جلوگیری نماید. درمان‌های رویکرد روان‌شناختی انواع مختلفی دارند که می‌توان به مهمترین و اصلی‌ترین آن‌ها اشاره کرد:

• توان‌بخشی: بهبود و افزایش مهارت‌های اجتماعی و آموزش برقراری ارتباط در موقعیت‌های شغلی یا تحصیلی از خدمات توان‌بخشی به‌حساب می‌آیند. این اقدامات به‌منظور ایجاد احساس استقلال در بیماران ارائه می‌گردد.
• اصلاح شناختی: استفاده از تکنیک‌های مناسب جهت جبران مشکلات ناشی از پردازش اطلاعات که با تقویت حافظه و بهبود قدرت تمرکز در افراد بیمار انجام می‌گردد.
• روان‌درمانی: در این رویکرد درمانی، درمانگر به بیمار کمک می‌کند تا وضعیت فعلی خود را درک کند و علاوه‌بر مقابله با رفتارها و عملکردهای مخرب مهارت چگونگی خروج از این حالت‌ها و حل مسائل پیش‌آمده را بیاموزد.
• مشاوره خانوادگی (خانواده درمانی): باتوجه به اینکه محیط خانواده عامل مهمی در شدت یافتن علائم اسکیزوفرنی دارد، باید خانواده این بیماران در فرآیند درمانی حضور داشته باشند. خانواده درمانی درخصوص این بیماران شامل آموزش به افراد خانواده جهت انجام روش‌های مقابله‌ای، پیشگیری از عود مجدد بیماری و راه‌حل‌های حمایت‌کننده بیمار می‌شود.
• بستری نمودن بیمار: اغلب بیماران Schizophrenia به‌صورت سرپایی معاینه می‌شوند و با تجویز دارو یا مشاوره به بهبودی نزدیک می‌گردند. اما تعدادی از این بیماران ممکن است به دلیل شدت بیماری به خود یا اطرافیان خود آسیب وارد کنند، به‌همین علت متخصص دستور بستری شدن آن‌ها را صادر می‌کنند.

الکتروشوک درمانی ECT

در این شیوه درمانی الکترودهایی به پوست سر بیمار متصل می‌کنند و در حالت بیهوشی، شوک‌های خفیف الکتریکی به مغز او وارد می‌کنند. هر دوره الکتروشوک درمانی معمولاً ۲ تا ۳ جلسه در هفته انجام می‌گردد و ممکن است این فرآیند درمانی چند هفته به‌طول انجامد. این شیوه درمانی کمک می‌کند به‌ مرور زمان خلق‌وخوی فرد بیمار بهبود یابد و به دلیل تأثیر بر روی انتقال‎دهنده‌های عصبی نشانه‌های اختلال دوقطبی و افسردگی در وی تسکین یابد. زمانی که مصرف دارو یا مشاوره‌های روانپزشکی به فرد مبتلا کمکی نکرده باشد، متخصص این شیوه درمانی را پیشنهاد می‌دهد.

تحریک عمیق مغز DBS

در این شیوه درمانی الکترودهایی به‌صورت زیر پوستی در مغز قرار می‌دهند و جریان الکتریکی را توسط سیستم تحریک عمقی مغز به مناطق خاصی از مغز هدایت می‌کنند. به‌ عقیده محققین این شیوه می‌تواند علائمی مانند هالوسیناسیون‌ها و توهم را در بیمار کاهش دهد، اما درصد موفقیت و میزان کاربردی بودن آن هنوز کاملاً مشخص نشده است. درمان به این شیوه به دلیل وجود مرحله جراحی، ریسک‌هایی به‌همراه دارد و ممکن است برای بیمار با عوارض جانبی همراه باشد. همچنین این شیوه درمانی به‌تنهایی سبب بهبودی بیمار نمی‌گردد و لازم است تا درمان‌های دیگری نظیر دارودرمانی و درمان‌های روان‌شناختی نیز برای بیمار به‌کار برده شود.

خلاصه و جمع‌بندی

اختلال اسکیزوفرنی یک بیماری جدی و خطرناک است که بر تفکر، اعمال و احساسات فرد بیمار تأثیرات منفی می‌گذارد. این بیماری مزمن که به دلایل مختلفی در سنین نوجوانی، جوانی و گاه در سنین بالا رخ می‌دهد، علائمی شبیه به اختلالاتی مانند افسردگی، دوقطبی و اختلال شخصیت دارد به‌همین دلیل متخصصین توصیه می‎کنند به محض بروز اولین نشانه‌ها جهت تشخیص نوع اختلال، فرد بیمار سریعاً تحت نظر قرار گیرد. ما در این مطلب تلاش کردیم تا اطلاعات جامع و کاملی درخصوص انواع مختلف این بیماری، علائم و نحوه مراقبت از بیماران اسکیزوفرن را برای شما شرح دهیم. اگر در بین نزدیکان خود بیماری مبتلا به این اختلال دارید، به سلامت روحی و جسمی خود بسیار اهمیت دهید تا بتوانید خدمات مراقبتی و حمایتی مناسبی به بیمار خود ارائه دهید.

زندگی بیماران اسکیزوفرن با انجام مراحل درمانی به سطح کیفی خوبی دست می‌یابد، بنابراین شما می‌توانید با تلاش و آگاهی سلامت خود را حفظ نمایید و از عود مجدد اختلال در بیمارتان جلوگیری نمایید. درصورت عدم رسیدگی‌ درمانی به بیمار اسکیزوفرن عوارض و تأثیرات مخربی بر زندگی او و اطرافیانش وارد خواهد آمد. در پایان لازم است خدمت اساتید گرامی و روانشناسان ارجمند «ابر پکیج الماس» را مجدداً معرفی نماییم. در این پکیج که به تمام مباحث آموزش روانشناسی پرداخته شده است، مطالب مهمی نیز درخصوص انواع اختلالات ارائه گردیده است. این پکیج استثنایی هم‌اکنون در وب‌سایت بنیاد روانکال در دسترس همه علاقمندان قرار دارد.