مصاحبه انگیزشی

در بین تمام افرادی که به اختلالات روانی دچار هستند یا بیمارانی که سلامت روان خود را ازدست داده‌اند عده‌ای هستند که نسبت به مراجعه به متخصص یا روانشناس احساس خوشایندی ندارند و در مقابل این خواسته اطرافیان جبهه‌گیری می‌کنند. این افراد حالت‌ها و رفتارهای ناسالم خود را انکار می‌کنند و اغلب مشکلات ایجاد شده را نمی‌پذیرند، درنتیجه هیچ تلاشی برای بازگشت به زندگی عادی و به‌دست آوردن سلامتی خود انجام نمی‌دهند. به‌این ترتیب این بیماران سالیان طولانی با مشکل روانشناختی خود زندگی می‌کنند و این مشکل بخشی از زندگی آن‌ها می‌گردد. این دسته از افراد برای شروع دوره درمان نیاز به یک عامل محرک دارند تا انگیزه‌ای برای ادامه روند درمان آن‌ها شود.

مصاحبه انگیزشی نوعی جریان تکنیکی است که کمک می‌کند فرد بیمار انگیزه و اراده لازم برای شروع درمان را در خود بیاید. با ادامه مطلب همراه ما باشید تا اصول انجام این جریان را در کنار یکدیگر بررسی کنیم و با مراحل آن آشنا شویم.

مصاحبه انگیزشی چیست و چه کاربردی دارد؟

مصاحبه انگیزشی یا MI یکی از شیوه‌های خاص مشاوره است که با هدف ایجاد انگیزه برای شروع درمان و تغییر رفتار بیمار انجام می‌شود. حتماً تا به حال به افرادی برخورده‌اید که دچار اختلالات روانی هستند اما برای اینکه وارد مراحل درمان نشوند وجو بیماری را انکار می‌کنند. این افراد به دلیل نداشتن اراده قوی یا انگیزه کافی در وجود خود، تمایلی به تغییر در رفتار ندارند، به همین علت وارد مراحل درمانی نمی‌شوند. MI به افرادی که دچار سردرگمی درمان هستند، انگیزه می‌دهد و قدرت اراده آنان را تقویت می‌نماید و با نگرشی همدلانه، کوتاه‌مدت و عملگرایانه ابزار منحصربه‌فردی را در اختیار درمانگران قرار می‌دهد. در این شیوه فوق‌العاده درمانگر به جای مداخله، گفت‌وگو و گپی دوستانه و همدلانه با مراجع‌کننده ترتیب می‌دهد تا نظر او را جلب نماید و درمانجو را تشویق به تغییر رفتار کند.

به‌طورکلی در علم روانشناسی تغییر رفتار ۴ مرحله دارد که همه آن‌ها باید به ترتیب طی شوند تا یک فرآیند درمانی کامل و بی‌نقص انجام شده باشد. این مراحل تغییر شامل «پیش از قصد»، «قصد»، «عمل» و «نگهداری» می‌شود و گذر از هر مرحله لازمه ورود به مرحله بعد است. بنابراین در فرآیند تغییر، افراد باید حرکتی روبه جلو داشته باشند، البته گاهی ممکن است فرد بازگشتی نیز داشته باشد، اما غالباً این حرکت روبه جلو پیش‌بینی شده است. در جلسات مصاحبه انگیزشی که معمولاً ۱ تا ۴ جلسه را شامل می‌شود، درمانگر باتوجه به شرایط درمانجو اختلال، رفتار ناسالم و بیماری او را شناسایی می‌نماید و سپس به او کمک می‌کند تا تصمیم به تغییر بگیرد و بتواند تغییرات ایجاد شده را حفظ کند.

بسیاری از افراد مبتلا به رفتارهای پرخطر جنسی، بیماری‌های قلبی، بیماران دیابتی یا آسم، افراد دارای استرس زایمان، افراد مبتلا به اعتیاد به مواد مخدر یا الکل، بیماران مبتلا به پرخوری، مبتلایان به افسردگی و… با انکار مشکل و بیماری خود از مراجعه به درمانگر اجتناب می‌کنند. این انکار واقعیت در معتادان و بیماران افسرده به وفور مشاهده می‌گردد، بنابراین انجام روند MI برای این افراد اراده و انگیزه‌ای قوی ایجاد می‌کند تا آن‌ها در ابتدا بپذیرند که نیاز به تغییر دارند و سپس وارد مراحل درمانی خود شوند. «ویلیام ریچارد میلر» و «استفان رول نیک» اولین بار در دهه ۸۰ میلادی این شیوه را برای درمان اعتیاد به الکل ابداع نمودند و با موفقیت‌های چشمگیری در این زمینه موجه شدند.

علاقمندان به مطالعه عمیق‌تر در این خصوص می‌توانند «پکیج مصاحبه انگیزشی و مقابله با اعتیاد» را که توسط بنیاد روانکال ارائه شده است تهیه و مطالعه نمایند. در این پکیج اصول مهم و اصلی MI با این دسته از بیماران به‌صورت مفصل شرح داده شده است.

انجام مصاحبه انگیزشی چه فوایدی برای بیماران دارد؟

مصاحبه انگیزشی که در کلینیک‌های مشاوره انجام می‌شود، راهی برای هدایت گفتگو به سمت تغییر شناخته شده است. این شیوه، تکنیکی ماهرانه است که با هدف تقویت انگیزه و اراده درمانجو برای تغییر رفتار انجام می‌شود. در روند انجام این جلسات که از هرگونه نصیحت یا کلام بی‌اثر به دور است، نتایج شگفت‌انگیز و فواید بسیاری مشاهده شده است که در ادامه به بیان آن‌ها می‌پردازیم.

• افزایش مشارکت در درمان: تکنیک MI راه‌کاری بسیار عملی و مفید است که ارتباط میان درمانگر و درمانجو را به ساده‌ترین شکل ممکن تبدیل می‌کند، بنابراین درمانجو به بهترین صورت آماده درمان می‌شود و احتمال کمتری می‌رود تا دوره درمان را ترک نماید.
• تغییر رفتارهای پرخطر: تحقیقات نشان داده است اثربخشی جلسات مصاحبه انگیزشی برای افرادی که به مصرف مشروبات الکلی یا مواد مخدر اعتیاد دارند بسیار بالا است. اغلب این افراد در ترک عادات اشتباه خود دچار شکست یا مشکل می‌شوند، درنتیجه ترک کامل در آن‌‌ها غیرممکن به‎نظر می‌رسد. این افراد خود می‌دانند که ادامه زندگی با اعتیاد چه تباهی برای آنان به دنبال دارد، اما پذیرفتن و آمادگی برای تغییر رفتار برای آن‌ها دشوار است.
• افزایش بازسازی اعتمادبه‌نفس: گاهی در بین درمانجویان هستند افرادی که اعتمادبه‌نفس کافی جهت ایجاد تغییر ندارند و به همین دلیل قادر نیستند عادات جدید را شکل دهند و مانعی بزرگ سر راه خود احساس می‌کنند. در روند جلسات MI به این افراد کمک می‌شود تا امکانی جهت افزایش اعتمادبه‎نفس خود بیابند و برای تغییر آماده شوند.

• افزایش مسئولیت‌پذیری: هر فردی برای قرارگرفتن در مسیر تغییر لازم است مسئولیت خود در این مسیر را بپذیرد و با تکیه بر اراده خود قدم‌های استواری بردارد. به‌عنوان مثال اگر بیماری مبتلا به بیماری دیابت باشد، در جلسه MI می‌آموزد تا تنها بر پزشک معالج متکی نباشد و برای بهبودی کامل سبک زندگی خود را تغییر دهد و استفاده از رژیم غذایی خاص و انجام برنامه ورزشی منظم را در برنامه روزانه خود قرار دهد.
• ایجاد اعتماد برای درمانگر در ارتباط با مراجعه‌کننده: تجربه نشان داده است، درمانگرانی که از تکنیک‌های مصاحبه انگیزشی استفاده می‌کنند و موفق به ایجاد تغییر در درمانجویان خود می‌شوند حسی از اعتماد و رضایت شغلی به‌دست می‌آورند. درنتیجه می‌توان گفت MI به‌صورت مستقیم سبب بالارفتن احساس رضایت شغلی و اعتماد درمانگران می‌گردد.

اصول مصاحبه انگیزشی بر چه مبنایی پایه‌گذاری شده است؟  

هرکدام از شیوه‌های روانشاختی درصورتی تأثیرگذار هستند که درمانگران و روانشناسان بتوانند از آن در جهت بهبودی بیماران استفاده کنند. درمانگران باتجربه که از تخصص کافی برای به‌کارگیری اصول شیوه‌های درمانی برخوردار هستند، با بررسی وضعیت درمانجو سعی می‌کنند شرایط سلامت روانی او را به سمت بهتر شدن هدایت کنند. مصاحبه انگیزشی اصول مهم و اساسی دارد که لازم است درمانگران با آن‌ها آشنا باشند تا برای تقویت اراده درمانجویان از آن‌ها استفاده کنند. این اصول مهم را در ادامه مطلب بررسی می‌نماییم.

علاقمندان و اساتید گرامی جهت کسب اطلاعات عمیق‌تر می‌توانند «پکیج آموزش علمی ۱۰ متد درمان از ۲۰ درمانگر برتر» را از بنیاد روانکال تهیه و مطالعه نمایند. در این پکیج مبحثی با عنوان «جلسه درمان سوء مواد با استفاده از مصاحبه انگیزشی» آمده است که شما می‌توانید با مشاهده آن به‌صورت دقیق روند جلسات MI را ملاحظه فرمایید. این پکیج هم‌اکنون در وب‌سایت روانکال در دسترس همگان قرار دارد.

جایگزین نمودن همدلی با قضاوت

تمام درمانگرانی که جلسات MI را مدیریت می‌نمایند بدون قضاوت و به دور از نصیحت با درمانجو ارتباط برقرار می‌کنند. درمانگران این تکنیک در تمام جلسات خود با توجه کافی به حرف‌های بیماران گوش می‌کنند و با قرار دادن خود به جای مراجع، از دید او به مسائل نگاه می‌کنند و می‌کوشند تا با او همدلی نمایند. این موضوع به معنای تأیید تمام صحبت‌های درمانجو نیست، بلکه به معنی کنار گذاشتن تمام احساسات و نظرات خود برای درک بهتر بیمار است. به‌این ترتیب درمانگر بدون تضعیف روحیه و به دور از هر رفتاری که سبب تخریب شخصیت درمانجو شود به او کمک می‌کند تا در یک فضای امن مسائل خود را بازگو نماید. 

در فرآیند همدلی درمانگر با بیان جملاتی مانند «من متوجه هستم…» یا «درک می‌کنم» به مراجع نشان می‌دهد که شرایط سختی که او دارد را درک می‌کند و تمام تلاش خود را برای بهبودی درمانجو انجام می‌دهد.

مشخص نمودن فاصله بین رفتارهای سالم و ناسالم

هدف از انجام مصاحبه انگیزشی تغییر رفتار ناسالم و تبدیل‌ عملکرد منفی به مثبت است؛ بنابراین برای اینکه درمانجو خود را برای تغییر آماده کند لازم است رفتارهای ناسالم خود را شناسایی و آن‌ها را از رفتارهای سالم جدا کند. در مرحله بعد درمانجو با قرار دادن فاصله میان این دو رفتار درمی‌یابد که کدام رفتارها ناسالم هستند و مانع از پیشرفت و حرکت او می‌شوند، درنتیجه انگیزه برای تغییر در او بیدار می‌شود. زمانی که ارزش‌ها و اهداف مراجع‌کننده در جلسه MI مشخص می‌گردد، درمانگر به درمانجو نشان می‌دهد در کجای این راه ایستاده است و با ادامه رفتار ناسالم به کجا خواهد رسید، بنابراین به او نشان می‌دهد برای رسیدن به هدف باید مسیر عملکردی خود را تغییر دهد. درمانگر در این مرحله برای ازبین بردن این تضاد فنون زیر را به‌کار می‌بندد:

• تقویت نمودن دوسوگرایی مراجع‌کننده به‌این ترتیب که به اهداف و علایق او اشاره می‌کند و او را متوجه رفتار مشکل آفرین خود می‌نماید.
• دلایل بیمار برای تغییر را بررسی می‌کند تا به‌این ترتیب انگیزه و محرکی برای تغییر بیابد.
• به بدترین عاقبت‌ها و پیامدها اشاره می‌کند که درصورت ادامه مشکل و عدم درمان اتفاق می‌افتد.
• از گذشته بیمار و زمانی که بیماری و مشکلات او آغاز نشده‌اند سؤالاتی مطرح می‌کند.

• آینده بدون بیماری و مشکل را برای او تجسم می‌کند.
• اهداف و برنامه‌هایی که بیمار قبل از بیماری یا مشکل خود داشته را مشخص و پررنگ می‌کند.

تغییر زاویه دید

بسیاری از بیماران هستند که هیچ تمایلی به تغییر نگرش خود به مشکلات و البته زندگی ندارند، این افراد اغلب تصور می‌کنند مشکلات آن‌ها آنقدر بزرگ است که هیچگاه برطرف نمی‌گردند. مسئولیت درمانگر در قبال این نوع از درمانجویان کمی سنگین‌تر است، زیرا استفاده از هر تکنیک اشتباه توسط درمانگر، مقاومت درمانجو به عدم دریافت درمان را بیشتر می‌کند. بنابراین بهتر است درمانگران در این شرایط به‌جای انتقاد یا به چالش کشیدن درمانجو به او کمک کنند زاویه دید خود را تغییر دهد و فرصتی برای بهتر شدن و حل مسائل پیش‌رو به خود بدهد. بهترین راه‌کارها برای شکست مقاومت بیمار برای تغییر زاویه دید که یک درمانگر می‌تواند در جلسات MI استفاده کند عبارتند از:

• تکنیک انعکاس احساس
• تکنیک انعکاس دو جانبه
• تکنیک تغییر موضوع مورد بحث
• تکنیک موافقت
• تکنیک قاب‌گیری
• تکنیک بازخوردهای اختصاصی

تقویت خودکارآمدی

همه ما انسان‌ها در درون خود ویژگی‌ها و خصایص مثبتی داریم که اگر به موقع تقویت شوند و مورد استفاده قرار گیرند در پیشرفت ما نقش بسیار پررنگی خواهند داشت. بنابراین تمام افراد توانایی‌ها و استعداد‌های فردی دارند که با استفاده از آن‌ها می‌توانند تغییر در رفتار خود ایجاد کنند. در جلسات MI درمانگر سعی می‌نماید بیمار را از وجود این توانایی‌ها مطلع کند و سپس با تقویت آن‌ها  می‌تواند انگیزه تغییر را در درمانجو بیدار نماید. اگر درمانگر در اجرای این شیوه موفق باشد می‌تواند مراجع‌کننده را به تدریج آگاه کند که می‌تواند با کمک توانایی‌های خود رفتارش را تغییر دهد. سپس درمانگر با مشاهده هرگونه نشانه‌ای از تمایل به تغییر، درمانجو را تشویق و تأیید کند تا او به بهبودی خود امیدوار گردد.

دوری از هرگونه بحث و مخالفت

جلسات مصاحبه انگیزشی درصورتی با موفقیت سپری می‌شود که درمانگران هیچگونه بحث بی‌اساس یا مخالفتی با بیمار نداشته باشند. چراکه مخالفت با بیمار نه‌تنها به رابطه درمانی لطمه می‌زند بلکه سبب مقاومت بیمار نسبت به تغییر می‌گردد. بنابراین درمانگران عزیز در جلسات خود از هرگونه مخالفت، نصیحت، هشدار، تهدید، انتقام، عیب‎جویی، سرزنش، قضاوت، استفاده بی‌اندازه از سؤالات بسته، تفسیر و سخنرانی بپرهیزند.

در فرآیند مصاحبه انگیزشی درمانگر چه تکنیک‌هایی را به‌کار می‌برد؟

تمام شیوه‌ها و رویکردهای درمانی در کنار اصول مهم و اساسی، تکنیک‌هایی را دارند که استفاده از آن‌ها به درمانگر کمک می‌کند تا روند درمانی خود را بهتر هدایت کند و در بهبودی کامل درمانجو موفق‌تر باشد. در اجرای اصول مصاحبه انگیزشی، تکنیک‌هایی تکمیل‌کننده وجود دارند که با انجام آن‌ها درمانگر می‌تواند تأثیرات مثبتی بر فرآیند بهبودی درمانجو بگذارد. در ادامه تکنیک‌هایی که هر درمانگر می‌تواند در جلسات MI به‌کار بندد را بررسی می‌نماییم.

قبل از این بررسی لازم است «پکیج الماس» را خدمت اساتید گرامی و روانشناسان ارجمند معرفی نماییم. این پکیج که توسط بنیاد روانکال تهیه شده است شامل تمام مباحث حوزه روانشناسی ازجمله جلسات مصاحبه انگیزشی است. مطالعه و بررسی این مجموعه به روانشناسان ارجمند این امکان را می‌دهد تا با تمام اصول و تکنیک‌های درمانی حوزه سلامت روان به‌صورت کاملاً عمیق آشنا شوند و نحوه انجام آن‌ها را به‌صورت تصویری مشاهده نمایند. این پکیج هم‌اکنون در وب‌سایت روانکال در دسترس همگان قرار دارد.

تصدیق و تشویق

همانطور که در قسمت‌های قبل گفتیم برای اینکه درمانجو انگیزه و اراده‌ای جهت تغییر پیدا کند، درمانگر باید از قضاوت یا سرزنش او خودداری نماید. اگر درمانگر قصد دارد جلسه MI را با موفقیت پیش ببرد باید با دقت به حرف‌های مراجع‌کننده گوش کند و صحبت‌های او را تصدیق نماید. به‌عنوان مثال اگر درمانجو از عملکرد خود در موقعیتی خاص صحبت کرد درمانگر به او بگوید «این بهترین کاری بود که می‌توانستی انجام دهی» یا «عمل مدبرانه‌ای انجام داده‌ای» یا « تو خیلی شجاع هستی که امروز از این موضوع صحبت کرده‌ای». به‌این ترتیب درمانگر با تصدیق عملکرد درمانجو او را تشویق می‌کند و انگیزه درونی لازم را برای تغییر او تقویت می‌نماید.

مطرح نمودن پرسش‌های باز

پرسش‌های باز سؤالاتی هستند که درمانجو نمی‌تواند برای پاسخ به آن‌ها تنها از کلمات بله یا خیر استفاده کند. به‌این ترتیب درمانگر با مطرح نمودن این سؤالات، درمانجو را وادار می‌کند تا درباره مسئله موجود دقیق‌تر فکر کند. این پرسش‌ها که معمولاً با کلمات «چطور» و «چگونه» آغاز می‌شوند، افکار، علایق، دیدگاه و نگرش درمانجو را مشخص می‌کند و درمانگر برای ایجاد انگیزه بهتر می‌تواند وارد عمل شود. برخی از این سؤالات عبارتند از:

• در گذشته چه کارهایی برای تغییر وضعیت خود انجام داده‌ای؟
• درخصوص روابط با اطرافیان خود چه چیزهایی را می‌توانی بگویی؟

یادداشت برداری

در این تکنیک درمانگر با یادداشت نمودن صحبت‌های درمانجو، به او یادآوری می‌نماید که درحال گوش دادن به صحبت‌های او است و شرایط او را درک می‌کند. درمانگر برای جلب توجه و اعتماد درمانجو درحین صحبت می‌تواند برخی از صحبت‌های او را انتخاب و درخصوص‌ آن‌ها از درمانجو سؤالاتی بپرسد یا به‌صورت تأکیدی آن‌ها را تکرار نماید. به‌این ترتیب مشاور به بیمار ثابت می‌کند بهبودی حال روحی او اهمیت دارد و برای شنیدن سخنان او تمرکز کافی را دارد. این تکنیک توسط درمانگران به ۳ روش انجام می‌شود که در ادامه آن‌ها را بررسی می‌کنیم:

• جمع‌بندی: درمانگر با بیان جمله «بگذار ببینم آنچه شما گفته‌ای را متوجه شده‌ام» به درمانجو نشان می‌دهد با توجه کامل به صحبت‌هایش گوش می‌دهد.
• پیوند دادن: در این مرحله درمانگر بین بخش‌های مختلف گفتگو پیوندی برقرار می‌کند. به‌عنوان مثال با بیان جملاتی مانند «چند دقیقه پیش گفتید می‌خواهید درخصوص مطلبی صحبت کنید، شاید الان بتوانید این کار را انجام دهید».
• انتقال دادن: انتقال صحبت‌های مراجع از جلسه قبلی به جلسه فعلی یا پایان دادن به گفتگوی فعلی و شروع صحبت با موضوع جدید.

شناسایی موانع تغییر

در حین جلسه مصاحبه انگیزشی، درمانگر با گوش سپردن به صحبت‌های درمانجو، عبارات و جملاتی که مانع تغییر هستند را شناسایی می‌کند و سپس جملاتی که بار انگیزشی دارند را جایگزین آن‌ها می‌نماید. چراکه موانع سبب می‌گردند درمانجو نتواند بیماری خود را بپذیرد و برای تغییر رفتار خود هیچ تلاشی نکند. درمانگر با کشف این موانع می‌تواند انگیزه و اراده درمانجو را تقویت کند و زمینه را برای ایجاد تغییر در رفتار درمانجو فراهم نماید.

گوش‌دادن انعکاسی

مهمترین و اصلی‌ترین مهارتی که یک درمانگر باید از آن برخوردار باشد، گوش دادن انعکاسی به‌حساب می‌آید.  این مهارت یکی از انواع راه‌کارهایی است که یک درمانگر می‌تواند در این تکنیک به‌کار ببندد و صحبت‌ها و جملات درمانجو را به‌صورت پرسشی تکرار کند تا او را وادار به توضیح بیشتر نماید. این تکنیک علاوه‌بر درک بهتر صحبت‌های درمانجو برای درمانگر سبب می‌شود، مراجع به تشریح بیشتر وقایع بپردازد و احساسات خود را به راحتی بیان نماید.

مصاحبه انگیزشی برا کدام افراد کاربرد ویژه‌ای دارد؟  

در دو دهه اخیر مصاحبه انگیزشی یکی از بهترین و کارآمدترین تکنیک‌ها درمانی برای بیماران درگیر مواد مخدر شناخته شده است. همه ما تا به حال با افراد معتاد به مواد مخدر یا الکل روبه‌رو شده‌ایم، این افراد در ابتدا بیماری و مشکل خود را انکار می‌کنند و سپس دلایل واهی و بی‌اساسی را دلیل بر عدم ترک خود عنوان می‌نمایند. مطالعات و تحقیقاتی که پژوهشگران در زمینه درمان این بیماران انجام داده‌اند مشخص شده است فرآیند جلسات MI  به‌عنوان مداخله‌ای مستقل یا همراه با مداخلات روانی اجتماعی، کارآمدی و موفقیت روند درمان بیماران معتاد را افزایش می‌دهد و بهبودی قابل توجهی برای بیماران درگیر با مواد مخدر یا الکل ایجاد می‌کند.

باتوجه به اینکه جلسات MI با رویکر «مراجع محور» انجام می‌شود و نحوه وارد نمودن درمانجو به مراحل درمان با حفظ خودمختاری او انجام می‌گردد، درمانگران می‌توانند این رویکرد را با انواع تکنیک‌ها و شیوه‌های درمانی ادغام نمایند و کارآمدی این جلسات را افزایش دهند. بنابراین براساس آخرین پژوهش‌ها درمان افزایش انگیزه MET با بهره‌مندی از تکنیک‌های مصاحبه انگیزشی در درمان اختلالات مصرف مواد مخدر و الکل بسیار مؤثر بوده است.  

چرا می‌توان به مصاحبه انگیزشی با نگاه درمانی نگریست؟

در روند جلسات MI درمانگر تلاش می‌کند تا با افزایش اعتمادبه‌نفس و مسئولیت‌پذیری بیمار، تمایل به رشد و بهبودی را در او بیدار کند. به‌این ترتیب به مرور عادات جدید شکل می‌گیرند و جایگزین عادت‌های غلط قبلی می‌شوند. زمانی که بیمار مشکل خود را درک کند و آن را بپذیرد، می‌تواند با تکیه بر خود، رفتارش را تغییر دهد و به سمت بهبودی قدم بردارد. تکنیک‌های مصاحبه انگیزشی برای بیمارانی که به مشکلاتی مانند وسواس فکری یا فیزیکی، انحرافات جنسی، استرس پس‌از حادثه، پرخوری و… دچار هستند کمک می‌کند تا با تغییر افکار بتوانند بر عملکرد خود کنترل بیشتری داشته باشند.

 در جلسات مصاحبه انگیزشی درمانگر با طرح این سؤال که «آیا می‌دانی با ادامه این رفتار چه آینده‌ای در انتظار تو است؟» مراجع‌کننده را تشویق می‌کند تا به سمت تغییر رفتار حرکت کند و از همان لحظه فرآیند درمانی او شکل گیرد.

به‌این ترتیب نه‌تنها بیمار اراده قوی برای شروع درمان به‌دست می‌آورد، بلکه با شیوه‌های تغییر رفتار درمانگر در جلسه MI می‌تواند به فرآیند درمانی خود سرعت بخشد.

در طول فرآیند مصاحبه انگیزشی کدام رفتارها نشان‌دهنده تمایل بیمار به تغییر به‌حساب می‌آید؟

به‌طورکلی در تمام جلسات MI درمانگران تلاش می‌کنند تا با ایجاد انگیزه، بیمار را تشویق به شروع فرآیند درمانی کنند. البته کمک درمانگر تنها به ایجاد انگیزه شروع درمان ختم نمی‌شود، بلکه او با تکنیک‌های موجود در روند مصاحبه انگیزشی و بالابردن حس اعتماد درمانجو، به او آموزش می‌دهد چگونه روند درمانی خود را تا انتها ادامه دهد و هرگز دلسرد یا سست نشود. برخی از روانشناسان معتقدند این شیوه یا رویکرد مکملی برای درمان شناختی رفتاری (CBT) است. درهر صورت درمانگران این رویکرد با مشاهده حالات و رفتارهایی در درمانجو درمی‌یابند که او تمایل به ادامه روند جلسه دارد و برای تغییر آماده است. این رفتار و حالات عبارتند از:

• بیمار به مرور دست از مقاومت برمی‌دارد و بدون مشاجره با درمانگر همکاری می‌نماید.
• بیمار مشکل خود را می‌پذیرد.
• درمانجو با پذیرش مشکل، درخصوص چگونگی حل بیماری خود سؤالاتی مطرح می‌نماید و به‌این ترتیب به درمانگر نشان می‌دهد برای انجام درمان آماده است.
• زمانی که درمانجو از اهمیت مشکل خود مطلع شود و به تغییر تمایل پیدا کند، با بیان صحبت‌های انگیزشی امیدواری خود از بهبودی را نمایان می‌نماید.
• مطرح نمودن سؤالاتی از درمانگر در رابطه با حل مشکل فعلی و یافتن راه‌حلی برای عبور از مشکلات.
• بیمار با گرفتن تصمیم به تغییر رفتار، چشم‌اندازی از زندگی بدون مشکل خود ترسیم می‌نماید.
• درمانجو فنون و راه‌حل‌های درمانگر را برای ایجاد تغییر اجرا می‌کنند.  

مراحل انجام مصاحبه انگیزشی که سبب ایجاد تغییر می‌گردد

مداخلات درمانگران در مصاحبه انگیزشی شامل چهار مرحله است که به جهت ایجاد تغییر رفتار درمانجو اجرا می‌گردد. درک بهتر این مراحل به درمانگران کمک می‌کند تا از روند جلسات MI بهترین استفاده را ببرند و بیشترین تأثیر را بر تغییر رفتار درمانجویان بگذارند. دانشجویان عزیز برای کسب اطلاعات بیشتر در زمینه MI می‌توانند «پکیج اصول مشاوره ویژه دانشجویان روانشناسی» را از بنیاد روانکال تهیه نمایند. در این پکیج به مبانی و تکنیک‌های مهم مصاحبه انگیزشی به‌صورت کامل و جامع پرداخته شده است. این پکیج هم‌اکنون در وب‌سایت این مجموعه در دسترس همگان قرار دارد.

تعامل و درگیر شدن

ایجاد ارتباط و تعامل با درمانجو مسئله‌ای نیست که به یکباره آغاز شود و سپس پایان یابد، بلکه ایجاد تعامل بین درمانگر و درمانجو فرآیندی است که همواره و در طول جلسات MI یا هرجلسه درمانی دیگر باید برقرار گردد. برای ایجاد یک تعامل سازنده و جلب توجه درمانجو، درمانگر باید از رفتارهایی مانند «پرسش و پاسخ»، «تمرکز شتاب‌زده»، «سوگیری بی‌مورد» و «تلاش برای متقاعد کردن بیمار» اجتناب نماید.

تمرکز

مصاحبه انگیزشی مانند دیگر مداخلات درمانی به درمانجویان کمک می‌کند تا نگرانی‌ها و مسائلی را که مانع از شروع روند درمانی است شناسایی و برطرف نمایند. زمانی که مراجع‌کننده این مسائل و موانع را شناسایی نمود، می‌تواند بر آن رفتاری که باید تغییر کند تمرکز نماید، در MI این تمرکز با نام «هدف تغییر» شناخته شده است. در این روند درمانگر به درمانجو نمی‌گوید که چه چیزی چگونه تغییر کند، اما نقش فعالی در حرکت درمانجو به سمت هدف خواهد داشت.

در این مرحله، سه منبع برای تمرکز وجود دارد که عبارتند از:

• اهداف اعلام شده ازسوی بیمار، به‌عنوان مثال بهبود عادات خوب، یا ترک و کنار گذاشتن مواد مخدر.
• تمرکز بر تنظیمات و تقویت رفتارهای سالم.
• تمرکز درمانگر بر ایجاد یک روند درمانی مؤثر برای بیمارانی که نسبت به شروع فرآیند درمان مقاوم هستند.

برانگیختن

پس از ایجاد تمرکز و شناسایی هدف تغییر، درمانگر انگیزه‌های درمانجو را برای ایجاد تغییر کشف می‌کند. این تکنیک یکی از بخش‌های مصاحبه انگیزشی است که بیشترین بازخورد را به خود اختصاص داده است، چراکه هدف اصلی MI یعنی تغییر را شامل می‌شود.

برنامه‌ریزی

زمانی که اولین نشانه‌های آمادگی برای تغییر در درمانجو مشاهده شود، درمانگر باتوجه به صحبت‌های قبلی درمانجو، درخصوص تغییر و پرسش سؤال جادویی «دوست داری در ادامه چه کار کنید؟» یک برنامه‌ریزی مشخصی انجام می‌دهد و به درمانجو اجازه می‌دهد خود معمار نقشه راه باشد. در این روند درمانگر به بیمار اطمینان می‌دهد که فعالیت‌ها و تلاش او برای تغییر نه‌تنها تابعیت از برنامه‌های درمانگر است بلکه به نفع او و با هدف بهبودی او انجام می‌گیرد.

خلاصه و جمع‌بندی

همه ما تا به حال در اطراف خود افرادی را دیده‌ایم که با انواع مشکلات جسمی یا روانی دست‌وپنجه نرم‌ می‌کنند و دچار سردرگمی شده‌اند. این افراد مدام بین انجام رفتار سالم و ناسالم دچار تردید هستند و نمی‌‌دانند کدام رفتار را انجام دهند، یا می‌دانند رفتار درست کدام است اما تمایلی به تغییر در روند عملکردی خود ندارند. همانطور که در این مطلب اشاره شد انجام مصاحبه انگیزشی به این دسته از افراد کمک می‌کند تا با تغییر در رفتار خود در مسیر صحیحی قرار گیرند و به سمت بهبودی حرکت کنند. صحبت‌ها و احساسات درونی این افراد در جلسات MI بدون قضاوت شنیده می‌شود و درمانگر با همدلی و انجام تکنیک‌هایی سعی می‌نماید زاویه دید بیمار را تغییر دهد و انگیزه‌ای برای بهبودی در درمانجو ایجاد کند.

درمانگران با کمک این رویکرد کوتاه‌مدت که تنها ۱ تا ۴ جلسه زمان نیاز دارد، می‌توانند با تجسم زندگی بدون مشکل اراده و انگیزه درمان را در بیمار بیدار کنند و او را تشویق به شروع و ادامه فرآیند درمانی نمایند. بنابراین درمانجو احساسات سوداگر و ناامن خود نسبت به مشکلات را ازدست می‌دهد و برای تغییر انگیزه درونی پیدا می‌کند.

علاقمندان به کسب اطلاعات بیشتر می‎توانند «پکیج کارگاه اساتید ایرانی» را که شامل آموزش نکات ظریف مشاوره همراه با رل‌پلی است را تهیه و مشاهده نمایند. در این پکیج به تمام اصول و تکنیک مصاحبه انگیزشی به‌صورت کامل پرداخته شده است.