در رویکردهای مختلف روان‌درمانی، روشهایی که برای درمان اختلالات به کار گرفته می‌شوند، معمولا درمان‌هایی بلند‌مدت هستند که مجموعه‌ای از اختلالات موجود در فرد را پیگیری می‌کنند. روان‌درمانی پویشی فشرده که از ابتکارات علمی دکتر حبیب دوانلو شمرده می‌شود، روشی کوتاه‌مدت است که الگوی منظمی را برای درمان دنبال می‌کند وبراساس تجربیات درمانی، روشی کاربردی و تأثیرگذاراست.
دراین روش درمانی، درمانگر تلاش می‌کند تا احساسات ناهشیاری که در طولانی مدت توسط درمانجو سرکوب شده‌اند را بیابد. به عبارت دیگر ISTDP روشی درمانی بر پایه شناخت احساسات است. با کشف، شناخت و اصلاح احساسات افراد، امکان درمان بسیاری از اختلالات رفتاری در آنها فراهم می‌شود. در این روش درمانی، درمانگر به درمانجو کمک می‌کند تا در رمزگشایی ناهشیاری‌های احساسی، نقش مؤثرتری ایفا کند.
بر اساس این نظریه درمانی، باید منشأ اختلالات روانی و مشکلات ارتباطی افراد را در تجربیات و حوادث دوران کودکی آنها جستجو کرد. کودکان در مراحل اولیه رشد، از یک سو نیازهای شناختی گوناگونی دارند و از سوی دیگر به دلیل فقدان دانش و تجربه کافی مجبور به استمداد از دیگران هستند. به علاوه اینکه شرایط مطلوبی برای ایجاد دلبستگی و حتی وابستگی در آنها وجود دارد. کودکان، غالبا در این فرایند نیاز و پاسخ و علاقه آسیب می‌بینند. دکتر دوانلو معتقد است که نزدیکان کودک در سالهای اول زندگی (پدر،مادر،خواهر، برادر و… ) نه تنها می توانند با رفتارهای تربیتی مخرب باعث ایجاد این آسیب‌ها بشوند بلکه در شدت و ضعف آسیب‌ها نیز نقش دارند.
در روان‌درمانی پویشی فشرده، درمانگر به درمانجو کمک می‌کند تا بر احساساتش غلبه کند، اضطرابش را کنترل کند و واکنش‌های دفاعی خود را مدیریت کند. مراحل درمان در این روش عبارتند از:
۱- انجام مصاحبه و ارزیابی روانی درمانجو
۲- برقراری پیمان درمانی بین درمانگر و درمانجو
۳- شناسایی الگوهای ارتباطی و رفتارهای دفاعی درمانجو، با هدف حذف الگوها و رفتارهای ناسازگار و جایگزینی الگوها و رفتارهای سازگار
۴- کمک به درمانجو برای بیان تجربیات و احساسات قبل و بعد از درمان
۵- انجام ارزیابی نهایی پس از پایان درمان
الگوی اصلی مشارکت درمانگر پس از تشخیص مشکلات در روش درمانی ISTDP شامل مراحل زیر است:
۱- قرار دادن درمانجو در شرایط فشار روانی و مشاهده واکنش‌های دفاعی او
۲- به چالش کشیدن رفتار درمانجو
۳- مقاومت انتقالی
۴- دستیابی مستقیم به ناهشیاری
۵- تحلیل انتقال
۶- کاوش فعال در ناهشیاری درمانجو
اجرای صحیح این مراحل توسط درمانگر، باعث رمزگشایی ناهشیاری‌های درمانجو می شود.
با توجه به سطوح مختلف آسیب‌های روانی، درمانگر برای یک دوره درمانی، بازه زمانی۱۲ تا۴۰ را تعیین می‌کند.
معرفی کتاب در زمینه روان‌درمانی پویشی فشرده
۱ـ هم‌آفرینی تغییر (فنون تأثیرگذار درمان پویشی)
نویسنده : جان فردریکسون / مترجم : دکتر عنایت خلیقی سیگارودی
این کتاب که در سال ۲۰۱۴ موفق به دریافت جایزه بهترین کتاب روانپزشکیِ از انجمن پزشکی بریتانیا شده است، کتابی کاملا کاربردی است. این اثر، ضمن معرفی الگوهای درمانی، به تشریح نظریات روان‌شناختی مرتبط با آنها می‌پردازد و ظرفیت‌های درمانی هریک از این الگوها را بیان می‌کند. از ویژگی‌های ممتاز این کتاب رویکرد تجربی و کاربردی آن است. توصیفی دقیق از کنشها و واکنش‌های درمانگر و درمانجو در قالب مثال‌های گوناگون بالینی باعث شده است تا این کتاب، مجموعه آموزشی مفیدی باشد.
۲ـ آن سوی مقاومت (تکنیک‌های پیشرفته روان‌درمانی)
نویسنده : آلن عباس / مترجم : عنایت خلیقی سیگارودی
تقریبا از هر دو نفری که برای حل مشکلاتشان به روان‌درمانگر مراجعه می‌کنند، یک نفر، از درمانش نتیجه مطلوبی نمی‌گیرد. علت این امر آن است که این افراد، غالبا به صورت ناخواسته در برابر درمان مقاومت می‌کنند و رفتارهایی از خود نشان می‌دهند که باعث شکست درمان می‌شوند. در واقع این واکنش‌ها مانع برقراری ارتباطی صمیمی با درمانگر می شوند و همکاری درمانجو و درمانگر را قطع می‌کنند.
این کتاب به شما آموزش می‌دهد که چگونه :
- در اولین جلسه با درمانجو، مقاومت در برابر درمان را شناسایی کنید.
- هیجانات زمینه‌ساز مقاومت و سطوح متفاوت مقاومت را درک کنید.
- به درستی میزان اضطراب را تشخیص دهید.
- با تحریک احساسات ناهشیار و تنظیم واکنش‌های احساسی، الگوهای رفتاری مخرب را حذف کنید.
- تمایل درمانجو به درمان را بیشتر کنید و شرایط را برای اتحاد درمانی ناخودآگاه فراهم کنید.
مکانیزم دفاعی
اگر بخواهیم تعریف ساده‌ای ازمکانیزم دفاعی (Defence Mechanism)ارائه دهیم، باید بگوئیم مکانیزم دفاعی واکنشی ناخودآگاه است که برای کاهش اضطراب‌ها اعمال می‌شود. این واکنش ذهنی ناهشیار، اضطراب‌های ناشی از محرک‌های غیر قابل پذیرش یا زیان‌بار بالقوه را کاهش می‌دهد تا فرد بتواند علاوه بر کنترل شرایط موجود، با محیط اطرافش نیز سازگار شود. این رفتارهای دفاعی گاهی مفید هستند و در بعضی از موارد نیز آسیب‌هایی به دنبال دارند.
از طرفی دیگر با اینکه در بیشتر موارد مکانیزم‌های دفاعی ناخودآگاه هستند، به سازگاری فرد با شرایط کمک می‌کنند و موجب آرامش فرد می‌شوند ولی به مرور زمان فرد را از واقعیت دور می‌کنند. به همین دلیل، اطلاعات بیشتری راجع به مکانیزم دفاعی مورد نیاز است تا تحلیل صحیحی از این واکنش غیر ارادی ارائه شود.
انواع مکانیزم‌های دفاعی
اینکه مکانیزم‌های دفاعی به چند نوع تقسیم می‌شوند و هریک از این انواع چه ویژگی‌هایی دارند، موضوعی است که صاحب‌نظران علم روان‌شناسی در مورد آن اختلاف نظر دارند. برای اولین بار، زیگموند فروید بود که این نظریه را مطرح کرد.روان‌شناسان بعد از فروید نیز تلاش کردند تا این نظریه را توسعه دهند. برخی از این نظریه‌پردازان مانند دکتر جورج ایمان ویلانت( روان‌پزشک آمریکایی) بر این باورند که چهار نوع مکانیزم دفاعی شناخته شده وجود دارد. البته این تقسیم‌بندی پیش از ویلانت نیز مطرح بوده است اما با نقص‌ها و ابهاماتی همراه بود. امروزه اگرچه انواع دیگری از مکانیزم‌های دفاعی مطرح شده‌اند اما نظریه ویلانت همچنان مورد تأیید است.
مکانیزم‌های دفاعی در نظریه ویلانت :
۱ـ دفاع آسیب‌زا(Pathological) : فرافکنی هذیانی، انکار، پاره‌سازی، تحریف و تبدیل
۲ـ دفاع نابالغ (Immature) : خیال‌پردازی، فرافکنی، درون‌فکنی، همانندسازی فرافکنانه، جسمانی کردن، ایده‌آل‌سازی، خودبیمارانگاری، پوچ‌اندیشی، پرخاشگری منفعلانه و برون‌ریزی
۳ـ دفاع روان‌نژند(Neurotic) : واپس‌رانی یا سرکوب، جابه‌جایی، گسستگی، توجیه عقلی، واکنش وارونه، دلیل‌تراشی، بازگشت یا واپس‌روی، جداسازی، باطل‌سازی و گوشه‌گیری
۴ـ دفاع بالغ (Mature) : نوع‌دوستی، آینده‌نگری، شوخ‌طبعی، والایش، فرونشانی، پذیرش، دلیری، خودتنظیمی عاطفی، بخشش، سپاس‌گزاری، فروتنی، هم‌ذات‌پنداری، رحمت، ذهن‌آگاهی، میانه‌روی، شکیبایی، احترام و تاب‌آوری
همانطور که مشاهده می‌کنید هر یک از انواع مکانیزم‌های دفاعی، مجموعه‌ای از الگوهای رفتاری هستند. از آنجایی که تشریح تمامی این الگوها در این مقاله مختصر امکان‌پذیر نیست، برخی از آنها را توضیح می‌دهیم :
فرافکنی هذیانی (Delusional Projection)
در این الگوی رفتاری، فرد برای دفع ناآرامی، باورها و تصمیمات اشتباه خود را به دیگران نسبت می‌دهد. به بیانی دیگر، فرد ویژگی‌های منفی خود را در دیگران جستجو می‌کند. برای نمونه فردی که به شدت از دیگران متنفر است گمان می‌کند دیگران به اندازه‌ای از او نفرت دارند که ممکن است او را آزار دهند.
انکار(Denial)
در این الگو، فرد در پذیرش برخی از واقعیت‌ها ناتوان است، به نحوی که پذیرش این واقعیت‌ها باعث ایجاد اضطراب در او می‌شود.او برای فرار از این اضطراب، روش انکار واقعیت را در پیش می‌گیرد. عدم پذیرش مرگ عزیزان یا ابتلا به یک بیماری خاص مانند سرطان از نمونه‌های رفتاری این الگو هستند.
پاره‌سازی یا دونیم‌سازی (Splitting)
برای فردی که طبق این الگو رفتار می کند، دیگران یا سیاه (کاملا منفی) هستند یا سفید (کاملا مثبت). در برخی از منابع علمی، عنوان همه و هیچ را برای این الگو به کار برده‌اند. افرادی که از این الگو استفاده می‌کنند، نمی‌توانند جایگاه ثابتی برای دیگران در این دو گروه تعریف کنند و دائما جایگاه افراد را تغییر می‌دهند. از نظر روان‌شناختی دلیل اصلی این رفتار، ناتوانی فرد در سازگاری با احساسات دوسوگرا است.
خیال‌پردازی (Fantasy) یا تخیل اسکیزوئیدی (Schizoid Fantasy)
فرد برای رهایی از شرایط رنج‌آوری که تجربه می‌کند یا اضطرابی که به آن دچار شده است، به خیال‌پردازی روی می‌آورد. در واقع فرد با کمک قوه تخیلش تلاش می‌کند تا در شرایط مطلوب خودش قرار بگیرد. فرد برای سازگاری با شرایط پدید‌آمده از تخیل اسکیزوئیدی کمک می‌گیرد تا کشمکش‌های درونی و بیرونی خود را کاهش دهد.
فرافکنی (Projection)
در این الگو، فرد دو نوع رفتار از خود نشان می‌دهد :
نسبت دادن رفتار مخرب خود به دیگران و سرزنش آنها
بررسی علل رفتار غلط خود در دیگران برای کاهش اضطراب
دکتر حبیب دوانلو
دکتر حبیب دوانلو سال ۱۳۰۶ در تهران متولد شد. او تحصیلات دانشگاهی خود در رشته پزشکی را در تهران گذراند و پس از اتمام دوره سربازی به هاروارد رفت. دکتر دوانلو از همان زمانی که طرح‌های دانشجویی خود را در بخش زنان بیمارستان‌های ایران می‌گذراند، توجه ویژه‌ای به رابطه نوزاد ومادر داشت. او معتقد بود که حفظ سلامتی پایدار در نوزادانی که مادرانشان به نوروز(نوعی اختلال روانی) مبتلا هستند، امکان‌پذیر نیست. او در هاروارد تحصیلات خود را در زمینه جراحی و روانپزشکی ادامه داد. او با مطالعه روی ناهشیاری‌ها و انجام پژوهش‌های بسیار نظریه جدیدی را مطرح کرد. او با مشاهدات گسترده موفق شد مراحل پویشی ناهشیار را کشف کند. او معرفی نظریه خودش با عنوان روان‌درمانی پویشی فشرده را از سال ۱۹۷۲ شروع کرد. دکتر دوانلو همچنان در حال پژوهش است.
جان فردریکسون
جان فردریکسون، از شاگردان ممتاز دکتر دوانلو است که در مدرسه عالی روانپزشکی واشینگتن تدریس می‌کند و از اعضای هیئت علمی این مجموعه است. او در بسیاری از مراکز علمی، بخش آموزش ISTDP را مدیریت می‌کند.از فردریکسون مقاله‌های زیادی منتشر شده است.همچنین اثر جدید او با عنوان «هم‌آفرینی تغییر» به تازگی موفق به دریافت جایزه بین المللی کتاب درخصوص سلامت روان شده است. او با هدف آموزش بهترروان‌درمانی پویشی فشرده، نمونه‌هایی ویدئویی از درمان‌های بالینی خود در هلند، دانمارک، نروژ، لهستان، ایتالیا، بریتانیا، آمریکا و برزیل را به اشتراک گذاشته است و تلاش می‌کند تا این روند ادامه پیدا کند.
برای خرید پکیج اموزش قفل گشایی ناخوداگاه و روانکاوی(مورد تایید انجمن روانکاوی امریکا) روی لینک زیر کلیک کنید:
پکیج اموزش قفل گشایی ناخوداگاه و روانکاوی (مورد تایید انجمن روانکاوی امریکا)
