درمان‌های یکپارچه نگر

مشکلات و بیماری‌های روانی یکی از مسائلی است که از گذشته تا به امروز بشر با آن دست‌ و پنجه نرم کرده است. به همین علت در هر زمان باتوجه به سطح پیشرفت علم روانشناسی، متخصصین این حوزه به درمان این بیماران می‌پردازند. نکته مهمی که در این قسمت مطرح می‌گردد این است که همواره درمانگران در جلسات درمان خود به‌دنبال راه‌کارهایی هستند تا تعارضات و اختلالات درمانجویان را از زوایای مختلف بررسی و به‌صورت ریشه‌ای و اصولی درمان کنند. چراکه آنان معتقدند تمام رویکردهای درمانی مشترکات فراوانی دارند و همین موضوع سبب می‌گردد تا آن‌ها بتوانند در جلسات درمان خود از تکنیک‌های مختلفی جهت درمان بیماران بهره‌مند شوند. از این رو استفاده از سبک‌ها و تکنیک‌های مختلف از درمان‌های گوناگون به درمان‌های یکپارچه نگر معروف شد. در این مطلب قصد داریم این رویکرد درمانی را از ابعاد مختلف آن بررسی نماییم، پس تا پایان همراه ما باشید.

درمان یکپارچه نگر چیست و برای کدام بیماران روش کاربردی خواهد بود؟

اگر رویکردهای درمانی را در چهار گرایش انسان‌گرایی، رفتارگرایی، روان‌پویشی و شناخت‌گرایی درنظر بگیریم، با بررسی آن‌ها مشاهده خواهیم کرد که هرکدام جنبه‌ای از واقعیت را درون خود گنجانده‌اند. ازطرفی هرکدام از این رویکردهای درمانی از لحاظ نظری و از لحاظ راه‌کارهای درمانی کاملاً با یکدیگر متفاوت هستند، اما نکته جالب این است که تمام این رویکردها در روند درمان در اوج تفاوت‌ها نتایج مشابهی را به‌دست می‌آورند. تمام این رویکردهای درمانی فاکتورهای و عوامل مشترکی دارند که به‌عنوان عناصر بنیادی و اصلی در فرآیند درمان توسط درمانگر مورد استفاده قرار می‌گیرند.

یافتن این عناصر مشترک در رویکردهای مختلف درمانی در حوزه رواشناسی سبب شد تا رویکرد درمان یکپارچه نگر ظهور یابد. این شیوه درمانی رویکردی تلفیقی است که در آن درمانگر در جلسات درمانی خود جنبه‌های مختلفی اعم از عاطفی، رفتاری، شناختی، جسمی، معنوی و اجتماعی درمانجو را مورد توجه قرار می‌دهد. این موضوع سبب می‌گردد تا مراجع به وضعیتی دست یابد که در آن بیشترین توانایی را دارد و در مسیر رشد و پیشرفت قرار گیرد. بنابراین می‌توان گفت درمان یکپارچه نگر نوعی رویکرد درمانی است که در آن درمانگر باتوجه به نیاز درمانجو و نوع اختلالات و تعارضات او، رویکرد‌های متناسب را با یکدیگر ترکیب و به‌کار می‌بندد. این رویکرد درمانی نسبت به دیگر شیوه‌ها در روند درمانی انعطاف‌پذیری بیشتری دارد و نیاز درمانی درمانجو را در اولویت قرار می‌دهد.

رویکرد یکپارچه نگر در درمان بسیاری از اختلالات و بیماری‌های بزرگسالان، کودکان و نوجوانان اعم از  اختلالات شخصیت، اضطراب، افسردگی و… به‌کار گرفته می‌شود. علاقمندان و دانشجویان گرامی جهت مطالعه بیشتر درخصوص این رویکرد درمانی می‌توانند « پکیج درمان یکپارچه نگر » را از بنیاد روانکال تهیه و مطالعه نمایند. در این پکیج که هم‌اکنون در وب‌سایت روانکال کالج در دسترس همگان قرار دارد، ابعاد مختلف این رویکرد درمانی توسط انجمن سایکوتراپی آمریکا مورد بررسی قرار گرفته است.

چگونه رویکرد یکپارچه نگر در روان مراجعین تأثیر می‌گذارد؟

در جلسات درمانی به سبک یکپارچه نگر، درمانگر نسبت به دیگر رویکردهای سنتی نقش فعال‌تری را ایفا می‌کند. در این جلسات درمانی درمانگر تلاش می‌کند تا براساس ویژگی‌های فردی مراجع، نیازهای او، توانایی‌های فیزیکی، باورهای معنوی، اولویت‌ها و سطح انگیزه درمانجو بهترین راه‌کار درمانی را انتخاب کند. در این جلسات درمانی درمانگر برای تکمیل مراحل درمان و به جهت قرارگیری درمانجو در مسیر صحیح رشد از تمام رویکردهای درمانی به‌صورت ترکیبی و تلفیقی استفاده می‌کند.

همچنین درمانگران رویکرد یکپارچه نگر جهت ادغام رویکردای درمانی به سابقه و پیشینه تحصیلی درمانجو، مهارت‌ها و تجربه‌های او نیز توجه می‌کنند. این درمانگران به دلیل استفاده از رویکردهای مختلف به خود عنوان «درمانگر منسجم» می‌دهند. چراکه این افراد به جهت بالا بردن اثربخشی جلسات درمان سعی می‌نمایند از تمام مکاتب و رویکردهای درمانی بیاموزند و درمانجویان خود را از آن آموخته‌ها بهره‌مند گردانند.

روش شناسی در درمان‌های یکپارچه نگر و سبک‌های متنوع آن در روانشناسی

رویکرد درمانی یکپارچه نگر، به‌عنوان درمانی شناخته شده است که در فرآیند آن درمانگر با انتخاب تکنیک‌های مختلف مسیر درمانی را شکل می‌دهد و امیدوار است با تطبیق درمان‌های مختلف و تلفیق راه‌کارهای درمانی بهترین اثر را بر روان درمانجو بگذارد.

باتوجه به اینکه این رویکرد درمانی به یک مکتب فکری خاصی محدود نمی‌شود شیوه‌ها و روش‌های مختلفی در شناسایی اختلالات در آن مورد استفاده قرار می‌گیرد. ممکن است در جلسات درمانی این رویکرد، درمانگر به‌صورت متوالی در طول مراحل مختلف از انواع رویکردها بهره‌مند گردد و یا به‌صورت ترکیبی واحد، از آن‌ها در جلسات درمان خود استفاده کند.

آنچه در جلسات درمانی رویکرد یکپارچه نگر اهمیت دارد توجه درمانگر به مشترکات و عوامل یا عناصری است که در تمام رویکردهای درمانی وجود دارند و نقش اساسی در درمان درمانجو ایفا می‌کند. رسیدن به انتظارات مثبت و درمان درمانجو از اهداف تمام درمان‌های حوزه روانشناسی به‌حساب می‌آیند. تمام رویکردهای درمانی با هدف بهبود درمانجو و ایجاد احساس رضایت‌مندی در او به‌کار گرفته می‌شوند، بنابراین استفاده از تکنیک‌های مختلف هر رویکرد درمانی یا تلفیق آن‌ها با یکدیگر با رسیدن به همین اهدف صورت می‌پذیرد.

تأثیررویکرد یکپارچه نگردر روابط زوجین

زوج درمانی یکپارچه نگر یا IBCT جزئی از موج سوم رفتار درمانی است که به ریشه‌های رفتارگرایانه و گرایشات آن مبتنی است. این شیوه به‌عنوان بهترین رویکرد زوج درمانی جهت حل مشکلات زناشویی شناخته شده است.

چراکه با پرداختن به مفاهیمی همچون پذیرش و تغییر رفتار در روابط صیمانه می‌پردازد. فنون اصلی مورد استفاده در IBCT در سه دسته اصلی پذیرش، تحمل و تغییر تقسیم‌بندی می‌گردند. این رویکرد در بهبود روابط زوجین با هدف ایجاد پذیرش همدلانه بیشتر و تغییر رفتار و عملکرد آن‌ها کمک می‌کند تا  زوجین بتوانند جنبه‌هایی که قبلاً غیرقابل پذیرش بودند را به‌صورت مطلوب مورد پذیرش قرار دهند. این رویکرد شرایط امیدوارکننده‌ای برای زوجین فراهم می‌آورد تا از مشکلات غیرقابل حل خود به‌عنوان وسیله‌ای برای نزدیکی بیشتر و صمیمیت عمیق‌تر با یکدیگر استفاده کنند.

ایجاد پذیرش نه‌تنها روابط زوجین را بهبود می‌بخشد بلکه زمینه را برای ایجاد تغییرات مثبت هموار می‌کند. این رویکرد درمانی برای زوجین ازطریق اجرای دو تکنیک اصلی «پیوند همدلانه» و «بی‌طرفی متحدانه» اجرا می‌گردد. تجربه نشان داده است این رویکرد اثربخش در حل مشکلات زناشویی و بهبود روابط زوجین تأثیر عمیق و مثبتی برجا گذاشته است.   

اساتید گرامی و روانشناسان ارجمند جهت کسب اطلاعات بیشتر در زمینه حل اختلافات زناشویی و درمان تعارضات زوجین می‌توانند «پکیج زوج درمانی هیجان مدار از سوزان جانسون» یا «پکیج مدیریت خشم بین زوجین» را از بنیاد روانکال تهیه و مطالعه نمایند. در این پکیج‌ها و دیگر پکیج‌های مشابه زوج درمانی، ابعاد مختلف تعارضات و اختلافات زناشویی و نحوه درمان آن‌ها مورد بررسی قرار گرفته است.

انواع رویکرد درمانی یکپارچه نگر

در جلسات درمانی رویکرد یکپارچه نگر درمانگر باتوجه به نوع مشکل و اختلالی که درمانجو را درگیر نموده است سبک و تکنیک خاص درمان را انتخاب می‌کند. به‌طورکلی تمام شیوه‌های این رویکرد درمانی با هدف ایجاد بهبودی برای درمانجو و افزایش مهارت‌های او در رسیدن به زندگی رضایت‌بخش انجام می‌شود. انواع شیوه‌های این رویکرد درمانی عبارتند از:

اصلاح پاسخ‌های مراجع

در این نوع شیوه دو نوع اصلاح «تقویت و آموزش پاسخ‌های سازگارانه» و «کم‌کردن پاسخ‌های ناسازگارانه» توسط بنجامین در سال ۱۹۹۱ عنوان شد. باتوجه به تحقیقات انجام شده درخواست انجام رفتارها و عملکردهای جدیدی که تا قبل از درمان، درمانجو از انجام آن‌ها اجتناب می‌کرده است در این فرآیند درمانی بسیار مؤثر واقع شده است. ازطرفی ازبین بردن حساسیت و مواجه شدن با مشکلات در بهتر انجام شدن روند درمان بسیار اثربخش عنوان گردیده است. در این شیوه با انجام تمرین‌های جدید و کوشش برای انجام کارهایی که تا قبل از این از انجام آن‌ها هراس داشته است کمک می‌کند تا درمانجو به مسیر درمان هدایت شود. بنابراین در این جریان درمان نوعی یادگیری رخ می‌دهد و درمانجو برای رویارویی با مشکلات آماده می‌گردد.

رابطه درمانی

اتحاد و ایجاد رابطه به‌عنوان مهمترین رکن در ارتباط درمانی به‌حساب می‌آید. رویکرد رابطه درمانی که به اشکال مختلف در درمان‌های روانشناختی مورد استفاده قرار می‌گیرد، عامل اصلی تغییر در بین حالت‌های درمانی مختلف درنظر گرفته می‌شود. این رویکرد یکی از جنبه‌های اساسی درمان محسوب می‌شود که در بین درمان‌های مختلف وجود دارد. همچنین باتوجه به تحقیقات انجام شده این شیوه درمانی در تمام شاخه‌های روان‌درمانی مانند شناختی رفتاری، درمان گشتالت و… به صورت‌های مختلف مشاهده می‌گردد. اغلب درمانگران به دلیل وجود اثرات مثبت رابطه درمانی، به انجام این شیوه در درمان بیماران خود گرایش دارند. این موضوع نشان می‌دهد عامل مشترک رابطه درمانی، به‌عنوان یک سبک رفتار بین فردی در شیوه‌ها و رویکردهای مختلف روان‌درمانی به‌حساب می‌آید.

ایجاد امید و انتظار درمان

بنجامین شاپیرو معتقد است اثرات روان‌درمانی تا حد بسیار زیادی به امید و تحریک انتظار بستگی دارد. همچنین فرانک در ادامه این نظریه، امید را یکی از عوامل مهم در درمان معرفی نموده است. در ادامه این تئوری‌ها فعالیت‌ها و اقدامات بندورا درخصوص شایستگی خود نیز نشان از اهمیت انتظار دارد. هرچه امید و انتظار در رویکرد درمان‌های یکپارچه نگر بالاتر رود، کیفیت زندگی بیماران و درمانجویان ارتقاء می‌یابد. از این رو درمانگران این رویکرد با ایجاد بستری مناسب و ایجاد امید و انگیزه در درمانجو سلامت عمومی، عملکرد هیجانی و کیفیت روابط او را بهبود می‌بخشند.

کمک به ایجاد شناخت نسبت به وضعیت موجود

در تمام شیوه‌های درمانی در حوزه روانشناسی، اعم از رویکرد یکپارچه نگر درمانجو می‌آموزد تا به درکی صحیح از مشکل و اختلال خود دست یابد. زمانی که درمانجو مشکل خود را بپذیرد و به درک واقعی از آن برسد، برای فهمیدن دلایل ایجاد مشکل و همچنین راه‌حل‌های آن اقدام می‌کند. به‌طورکلی در تمام رویکردهای روان‌درمانی درمانجو با تبیین مشکلات خود درمی‌یابد که این مشکلات چگونه ایجاد شده است و چه راه‌حلی برای خلاصی از آن ممکن است وجود داشته باشد. ایجاد این بینش این امکان را به درمانجو می‌دهد تا او درک کند چگونه این تعارضات ایجاد شده‌اند و ممکن است عملکرد او را تا سال‌ها تحت تأثیر قرار دهند.

علل تفاوت سبک‌ها و بهترین‌ها در حوزه رویکرد درمان‌های یکپارچه نگر

در حوزه روانشناسی شیوه‌ها و سبک‌های مختلف درمانی توسط درمانگران به‌کار گرفته می‌شود، چراکه در این حوزه مانند دیگر شاخه‌های پزشکی و درمانی، بیمار باید باتوجه به حالات درونی و نوع اختلالی که دارد مورد درمان قرار گیرد. بیماری‌ها و مشکلاتی مانند اضطراب، اختلال شخصیتی، افسردگی و… ممکن است برای هر فردی در هر سنی اتفاق افتد. درمانگران حوزه روانشناسی طی جلساتی که با درمانجو می‌گذارند و با صحبت‌های مختلفی که با او انجام می‌دهند نوع رفتارها و عملکردهای درمانجو را شناسایی می‌کنند و سپس راه‌کارهایی را به او آموزش می‌دهند که بتواند رفتار خود را کنترل و مدیریت نماید.

در انجام تکنیک‌های درمان‌های یکپارچه نگر، درمانگر سبک و تکنیکی برای درمان درمانجو انتخاب می‌کند که امیدوار باشد به این ترتیب بیمارش بهبودی کامل را به‌دست می‌آورد. همانطور که گفتیم برخلاف برخی از شیوه‌های فردی، این رویکرد درمانی به یک روش یا تکنیک خاصی محدود نمی‌شود و درمانگران این حوزه از تکنیک‌های مختلفی در درمان درمانجویان خود بهره‌مند می‌شوند. بنابراین هدف از انتخاب این شیو درمانی بهبود اثربخشی درمان و هماهنگی آن با نیازهای درمانجو است. بنابراین درمانگران این رویکرد براساس نوع اختلال بیمار و نحوه پاسخ‌دهی او به درمان، تکنیک و سبک مناسب را انتخاب می‌کنند.

انواع تکنیک‌ها در درمان یکپارچه نگر و میزان اثربخشی هرکدام

در این مطلب دانستیم درمان‌های مختلف در حوزه روانشناسی مشترکات زیادی با یکدیگر دارند که درمانگران با قرار دادن آن‌ها کنار یکدیگر می‌توانند بهترین و اثربخش‌ترین فرآیند درمانی را رقم بزنند. درمانگران این حوزه عوامل مشترک در رویکردهای درمانی مختلف را جهت برآورده شدن نیازهای عاطفی، شناختی، مهارتی و… درمانجو به‌کار می‌برند و تعاملات اجتماعی او را بهبود می‌بخشند. همچنین این رویکرد درمانی به بیمار کمک می‌کند تا از مشکلات دوری نکند و آن‌ها را جزء جدانشدنی از زندگی خود بداند و از این مشکلات به‌عنوان سکوی پرتاب جهت پیشرفت شخصی خود استفاده کند. در درمان‌های یکپارچه نگر درمانگران از تکنیک‌ها و رویکردهای درمانی مختلفی استفاده می‌کنند و به نوعی از عناصر مشترک هر رویکرد جهت ارتقاء سطح سلامت درمانجو بهره می‌گیرند.

تکنیک‌های مختلف این رویکرد درمانی در سبک‌های مختلفی ازجمله درمان فردی، خانوادگی و گروهی مورد استفاده قرار می‌گیرند. یک درمانگر یکپارچه نگر، تکنیک‌های مختلف را باتوجه به نیازها و اهداف درمانجو انتخاب و با یکدیگر ادغام می‌نماید، به‌عنوان مثال درمانگر برای حل مشکلات رفتاری درمانجو ممکن است تکنیک‌های زیر را به‌کار ببندد:

• ایجاد راهبردهای رفتاری مانند مدل‌سازی و تقویت جهت تغییر رفتار
• ارائه راهبردها و استراتژی‌های خاص جهت انتقال و تداعی آزاد که می‌تواند به درمانجو کمک کند تا بینش خود نسبت به مشکلات را گسترش دهد.
• ارائه راهبردهای شناختی مانند بازسازی شناختی و مواجه شدن با مشکلات جهت ایجاد تغییر افکار منفی و تغییر خودکار عملکرد درمانجو.

براساس تحقیقات انجام شده برخی جنبه‌های مشترک روان‌درمانی مانند «انتظار درمان» و «رابطه درمانی» برای به‌دست آمدن نتایج مثبت و بهبودی درمانجو نقش مهمی ایفا می‌کنند. ازطرفی همکاری درمانجو، نوع انتظارات اطرافیان بیمار از توانایی تغییرات مثبت در او، میزان توانایی درمانگر در ایجاد امید در بیمار و توانایی‌های درمانگر جهت ایجاد همدلی و توجه مثبت به مراجع کننده، اثربخشی این رویکرد درمانی را بالا می‌برد.

راه‌حل‌های حمایت‌کننده برای بیماران معمولاً در سبک درمان‌های یکپارچه نگر شامل چه مواردی است ؟

همانطور که گفته شد درمانگران یکپارچه نگر از چهار عامل مشترک در رویکردهای مختلف روان‌درمانی یعنی ایجاد شناخت نسبت به وضعیت موجود، اصلاح پاسخ‌های مراجع، ایجاد امید و انتظار درمان و برقراری رابطه درمانی مناسب روند درمانی موفقی را سپری می‌کنند. به‌دست آمدن بهبودی توسط این چهار عنصر یا چهار عامل همبند، به‌این صورت انجام می‌پذیرد که براساس اصلاح پاسخ‌های درمانجو در فرآیند رابطه درمانی مناسب، امکان صحبت درخصوص افکاری که قبلاً به زبان نیامده محیا می‌گردد. به‌این ترتیب مراجع کننده می‌تواند به وجه‌هایی از احساسات و رفتارهای خود که قبلاً از آن‌ها آگاهی نداشته است شناخت یابد. درنتیجه در این فرآیند درمانی درمانجو با شناسایی جنبه‌های ناشناخته خود به وضعیت جدیدی دست می‌یابد.

زمانی که این شناسایی برای درمانجو رخ دهد، او روحیه و انگیزه مضاعفی پیدا می‌کند که به‌عنوان بخش مهمی از عامل انتظار و امید درمان در او بالا می‌رود و روند بهبودی نمایان می‌گردد. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت درمان‌های یکپارچه نگر در بهبودی بسیاری از اختلالات و ایجاد سلامت روان در جامعه بسیار مؤثر و کاربردی است.

در رویکرد درمانی یکپارچه نگر چه کمک‌های درمانی عمیقی به مراجعین خواهد شد ؟

انواع درمان‌های شناختی تحلیلی، روان‌درمانی بین فردی، طرحواره درمانی و… ازجمله درمان‌هایی هستند که در حوزه روانشناسی از درمان یکپارچه نگر محسوب می‌شوند. طبق تحقیقات انجام شده این تکنیک‌ها و رویکردهای درمانی می‌توانند در درمان بسیاری از اختلالات ازجمله افسردگی، اضطراب اجتماعی، اضطراب عمومی و اختلالات شخصیت مورد استفاده قرار گیرند. در جلسات درمانی، برخی از درمانگران تمایل دارند حداقل از برخی از عناصر یک رویکرد یکپارچه نگر در روند درمانی خود استفاده کنند. مهمترین و عمیق‌ترین کمکی که این درمانگران در جلسات درمانی خود به درمانجو می‌کنند این است که درمانجو جنبه‌های مختلف خود ازجمله ذهن، بدن، روابط، معنویت، افکار و احساسات یکپارچه و درک کنند.

در این رویکرد درمانی درمانگر به جای تمرکز بر یک مشکل از یک دیدگاه واحد، دیدگاه گسترده‌تری را درنظر می‌گیرد، باتوجه به تخصص خود سودمندترین تکنیک‌ها را انتخاب می‌کند و رویکردهای مختلف را در یک تجربه درمانی منسجم ادغام می‌نماید.  

خلاصه و جمع بندی

شیوه‌ها و رویکردهای درمانی در حوزه سلامت روان همگی با هدف بهبودی اختلالات و بازگشت سلامت روان درمانجویان به‌کار گرفته می‌شوند. در این میان تعدادی از این رویکردها مشترکات زیادی با یکدیگر دارند که اغلب درمانجویان با تلفیق این نکات و تکنیک‌های مشترک در قالب رویکرد درمانی یکپارچه نگر جلسات درمانی خود را به سمت بهبودی درمانجو هدایت می‌کنند. این رویکر درمانی که چندین دهه است مورد توجه روانشناسان قرار گرفته است با بهره‌گیری از چهار عامل مختلف اصلاح پاسخ‌های مراجع، روابط درمانی، ایجاد امید و انتظار درمان و کمک به ایجاد شناخت نسبت به وضعیت موجود انجام می‌گیرد.

جلسات درمانی رویکرد یکپارچه نگر به دلیل بررسی و درنظر گرفتن جنبه‌های مختلف وجودی درمانجو بسیار اثربخش و مفید واقع می‌گردد. علاقمندان و اساتید گرامی جهت دریافت اطلاعات بیشتر در زمینه رویکرد یکپارچه نگر و یا دیگر شاخه‌های حوزه روانشناسی می‌توانند «ابر پکیج الماس» را از بنیاد روانکال تهیه و مورد بررسی قرار دهند. این پکیج که بزرگ‌ترین پکیج آموزشی روانشناسی عمیق و درمانگری در دنیا به‌حساب می‌آید تمام مباحث حوزه روانشناسی بررسی شده است. روانشناسان عزیز در این مجموعه اطلاعات گسترده‌ای نیز از درمان‌های یکپارچه به‌دست می‌آورند. این مجموعه هم‌اکنون در وب‌سایت بنیاد روانکال قابل دسترس همگان قرار دارد.